Büyük Selçuklular Kimdir? Selçuklu Sergisi

Selçuklular'ın Kökeni Nedir?

Oğuz Yabgu Devleti de bir Türk devletidir. Bu devlette Selçuk Bey'in babası Dukak, subaşı (ordubaşı) görevlisidir. Kendisi vefat ettikten sonra oğlu Selçuk Bey de aynı görevi yapmıştır.

Meclis protokolleri çok önemlidir. Selçuk Bey protokoldeki yerinde Hatun'un yerine oturmuştur ve eski Türk devletlerinde kendi yerin dışında bir yere oturmak büyük bir saygısızlık olarak görülüyordu. Selçuk Bey'in bu davranışı Yüzünden hükümdarlar arası açılmıştır ki zaten bunu kendisine ayrı bir devlet kurma düşüncesi için bilerek yapmış olması muhtemeldir.

Daha fazla barınamayacağını anladığında göç edip Cend Bölgesi'ne gelir. Bu bölgenin çevresinde önde gelen güçler Samanoğulları, Karahanlılar ve Gazneliler'dir. Selçuklular'ın Müslümanlığı kabul etmesi de bu şehre geldikleri sırada gerçekleşmiştir. Samanoğulları, Karahanlılar'ın karşısında Selçuk Bey'den yardım ister ve bununla birlikte Samanoğulları kazanmıştır.

Selçuklular'ın Devlet Kurmasında İlk Adımlar

Samanoğulları da bu yardım sonrasında Selçuk Bey'e Cend bölgesi çevresinde toprak tahsis etmiştir. Selçuk Bey ve ahalisi bulundukları bölgede gitgide güç toplamaya başlamıştır. Bu olaydan Karahanlılar ve Gazneliler rahatsız olmuştur. Karahanlılar ve Gazneliler bir anlaşmaya varır. Bu anlaşmaya göre Karahanlılar Samanoğulları'nı; Gazneliler de Selçuklular'ı ortadan kaldıracaktır.

Selçuk Bey'in dört oğlu vardır: Mikail, Arslan Yabgu, Musa Yabgu, Yusuf Yabgu. Yusuf Yabgu'nun genç yaşta öldüğü düşünülür. Gazneli Mahmut, Arslan Yabgu'yu kendi yanına çağırır. Aslında bu çağrıda bir yok etme politikası güdülmektedir. Arslan Yabgu oğlu Kutalmış ile birlikte gider. Gazneli Mahmut, bu yemekte Selçuklular'ın gücünü sınayacak bir soru sormuştur: Olası bir yardıma ihtiyaç duyduklarında nasıl cevap verecekler. Arslan Yabgu bu soruya şöyle cevap verir: Masaya bir okunu koyar, bu oku topraklarıma gönderirsem on bin asker gelir, ikincisinde bir on bin daha, üçüncüsünde tüm halk gelir. Bu cevap karşısında Selçuklular'ın bölgede büyüyen bir güç olma tehlikesini anlayan Gazneli Mahmut, Arslan Yabgu'yu tutuklatır ve Hindistan'daki Kalincar Kalesi'ne hapsettirir. Oğlu Kutalmış ise bir süre sonra çölden Kaçar ve Selçuklular'ın bulunduğu Maveraünnehir Bölgesi'ne gelir.

Daha sonra Selçuk Bey, 1009 senesinde vefat eder, Selçuk Bey'in oğlu Mikail de daha önce vefat ettiği için tahta Mikail Bey'in oğulları Tuğrul Bey ve Çağrı Bey gelir. Tuğrul ve Çağrı Bey'i bizzat Selçuk Bey büyütmüş ve savaş eğitimi vermiştir. Bu zamandan sonra şöyle bir sorun ortaya çıkar: Normalde tahtın varisi Arslan Yabgu iken onun oğlu olan Kutalmış ve onun soyundan gelenler ile Mikail, oğulları Tuğrul ve Çağrı Bey'in soyundan gelenler taht üzerinde kendi haklarının olması sebebiyle bir mücadele içerisine girecektir.

Tuğrul Bey Çağrı Bey'den Anadolu'ya bir keşif seferi yapmasını istemiştir. Anadolu o zaman Bizans'a aittir. 1016 senesinde bu seferler başlar. Bu, Tuğrul Bey'in kendi kalıbına sığmayan, ileriyi gören ve Türk topraklarına yeni bir boyut açacak ufkunun bir kanadıdır.

Selçuklular'a nedeni belli olmayan ve geçmişten gelen bir kin duyan Şah Melik 1034 senesinde büyük bir baskın yapmıştır. Birçok kişi ölmüş, evler yağmalanmış ve kaçabilenler Güneye, Horasan'a Bölgesi'ne göç etmişlerdir. Tuğrul Bey bile kendisini zor kurtarmıştır. (Horasan'a Bölgesi Gazneliler'in yönetimi altındadır.) Gazneli Mahmut yerinde artık oğlu Mesud vardır ve Selçuklular'ı çok önemsemiştir çünkü azınlıktadırlar. Ancak vakit geçtikçe hem kaçan Türkmen kitleleri hem de bölgedeki Türkmen kitleleri Tuğrul Bey'in bulunduğu topraklara gelmeye devam etmiştir.

Tuğrul Bey I.Mesud'a bir mektup yazmıştır. Mektubunda özetle şu ifadeler yer almaktadır: Amacımız sizinle savaşmak değil, topraklarınızda kaldığımız müddetçe size hizmet etmek istiyoruz. Ancak daha sonra Gazneli Mesud artan Türkmen kitlelerini tehlikeli gördüğü için ordu hazırlamış ve Tuğrul Bey'in üzerine salmıştır. Böylece 1035 senesinde Nesa Savaşı gerçekleşmiştir. Bu savaş sonucunda Gazneliler yenilmiştir.

Büyük Selçuklu Devleti'nin Kuruluşu

Daha sonra Tuğrul Bey tekrar mektup yazar. Amacının savaşmak olmadığını söylemiş ve gelen Türkmen kitlelerinin bulunduğu bölgeye sığmaması sebebiyle yeni toprak verilmesini istemiştir. Bunu kabul etmeyen I.Mesut yeni bir savaş içine girer ve 1038 senesinde Serahs Savaşı gerçekleşir. Bu savaşı Selçuklular kazanmıştır. Savaş'tan sonraki bir kurultay ile Tuğrul Bey resmen Hükümdar seçilmiştir. Nişabur kentinde Tuğrul Bey ismiyle bir hutbe okunmuştur. Bu bir hükümdarlık alametidir. Böylelikle 1038 senesinde Selçuklu Devleti kuruldu.

Artık kendisini tehlikede gören Gazneli Mesud içerisinde fillerin bulunduğu bir ordu ile tekrar Selçuklular'ın üzerine bir savaş hazırlığı yapmıştır ve Dandanakan Kalesi'ne doğru yol almıştır. Sultan Mesud'un ordusu Dandanakan yolundayken Selçuklular'ın ordusunun yıpratma politikası ile karşı karşıya kalmıştır. (Su kaynaklarını yok etmek, engeller koymak vb.) Nihayetinde Dandanakan'a yılmış bir şekilde gelen Gazneli ordusunu Selçuklular rahat bir şekilde yenmiştir.

Selçuklu Dönemi Siyasi Gelişmeleri

Pasinler Savaşı

Gazneli sorununu halleden Tuğrul Bey, gözünü Anadolu'ya çevirmiştir. Bizans, Anadolu'ya gerçekleşen Türk akınlarından rahatsız olduğu için Bizans himayesindeki Gürcü Kralı Liparit'i savaş için görevlendirmiştir. 1048 senesinde Pasinler Savaşı'nda Liparit Selçuklar'a yenilmiştir. Tuğrul Bey herhangi bir esir tazminatı istemeden Liparit'i serbest bırakmıştır.

Bağdat Seferi

Selçuklular'ın bölgedeki başarılarını gören ve kendisi de Mısır Şii Fatımileri'nden rahatsız olan Abbasi halifesi Kaim Bi-Emrillah, Tuğrul Bey'i Bağdat'a çağırmıştır. 1055 senesinde Tuğrul Bey Bağdat seferine çıkmıştır ve yine yenilgiye uğratmıştır. Abbasi halifesi Kaim Bi-Emrillah Tuğrul Bey'e başarılarından ve yardımlarından dolayı İslam aleminin siyasi liderliği ile sıfatlandırılan lakaplar vermiştir. Böylelikle Abbasi halifesi dini lider olarak kalırken Tuğrul Bey'e kendi siyasi yetkilerini devretmiş ve manevi anlamda önemli bir lider haline gelmiş olur. Rey şehrine geri dönen Tuğrul Bey 1063 senesinde vefat etmiştir.

Malazgirt Zaferi

Tuğrul Bey öldükten sonra kendi çocuğu olmadığı için Çağrı Bey'in oğlu Alparslan başa geçer. Alparslan devrinde Anadolu'ya Türk akınları devam eder. Bu olay Bizans ve Selçuklu'yu karşı karşıya getirecektir. 1071 yılında Bizans imparatoru Romanos Diogenes (Romen Diyojen) ile Selçuklu sultanı Alparslan günümüzde Muş ilinde bulunan Malazgirt Ovası'nda karşılaşırlar. Bizans ordusu Selçuklu ordusundan sayıca çok üstün olmasına rağmen Selçuklu ordusu bu savaştan zaferle çıkmış ve Romanos Diogenes esir düşmüştür fakat Alparslan onu serbest bırakır. Tekrar imparator olamayan Romanos Diogenes İstanbul'dan sürdürülüp başka bir şehirde yaşamına devam etmiştir.

1072 yılında vefat eden Alparslan'ın yerine oğlu Melikşah geçmiştir. Melikşah devri Büyük Selçuklu Devleti'nin en geniş sınırlara ulaştığı devirdir. Anadolu'da Süleyman Şah, İzmit ve İzmir'i ele geçirmiş; Anadolu'nun kuzeyinde Sinop, güneyde Antakya, Filistin, Yemen; doğuda Hindistan sınırlarına ulaşılmıştır. 1092 senesinde Melikşah vefat eder.

Selçuklu'nun Gerileme Dönemi

Sırasıyla I.Mahmut, Berkyaruk, II.Melikşah, Ahmet Tapar lider olurlar ve bu dönemlerde taht kavgaları, haçlı seferleri ve Arslan Yabgu ile Kutalmış'ın soyundan gelenlerin tahtta hak iddia etmelerinin sonucunda çıkan karışıklıklar sebebiyle Büyük Selçuklu Devleti gerileme Dönemi'ne girmiştir. 1118'de son Selçuklu sultanı olan Sultan Sencer hükümdar olmuştur. Daha sonra 1141 senesinde Moğol kökenli olan Karahitaylar'ın baskısı sonucu yapılan Katvan Savaşı'nda Selçuklular yenilmiştir.

Bahsi geçen taht kavgaları, Karahitaylar'ın zaferi, Haçlı seferleri, Moğol istilaları, Hasan Sabbah'ın Batınilik hareketleri sonucu ve 1157 senesinde Sultan Sencer'ın ölümüyle Büyük Selçuklu Devleti yok olmuştur. 

Selçuklular Sergisi

Selçuklu döneminde inşa edilen camilerin, medreselerin, kervansarayların, darüşşifaların, türbelerin, zaviyelerin, sarayların plan şeması ve mimari bezemeleri genel olarak İslam geleneğini devam ettirmektedir.

Selçuklular, 11. yüzyılda Horasan'da yeni tarikatların kurulması ve var olanların güçlenmesine ortam hazırlamış, böylece İslamiyet'in hızla Türk boyları arasında yayılmasını sağlamıştır.

Selçuklu Dönemi, 13.yy, Konya - Kur'an-ı Kerim

Selçuklular Sergisi'ni Türk ve İslam Eserleri Müzesi'nde gezebilirsiniz.

Damla DAĞ / NeOldu.com