Cümlede Anlam Konu Anlatımı

Cümlede anlam; yargı bildiren sözcük veya cümlelere denir. Bazen sözcük şeklinde kullanılabildiği gibi bazen de cümle şeklinde kullanılabilmektedir. Örneğin “çıkıyorum”, “iniyorum” gibi sözcükler, yargı bildiren sözcükler olduğu için cümle özelliği gösterebilirler veya “Dün hayvanat bahçesinde aslanları gördüm” cümlesi de yargı bildirdiği için cümle özelliğine sahiptir.

Cümlede anlam 4 başlık altında incelenir. Bunlar;

1. Neden-Sonuç (Sebep-Sonuç) Cümleleri
2. Karşılaştırma Cümleleri
3. Cümlede Anlam İlişkileri (Eş, Yakın ve Zıt Anlamlı Cümleler)
4. Cümle Yorumlama (Cümlenin Konusu, Ana Fikri, Cümleden Çıkarılabilecek / Çıkarılamayacak Yargılar, Cümle Tamamlama / Oluşturma, Düşüncenin Yönünü Değiştiren Sözcükler)

Neden-Sonuç (Sebep-Sonuç) Cümleleri

Bir cümlede yapılan işe “neden” veya “niçin” soruları sorulduğunda, yüklem cevap veriyorsa bu tip cümlelere “neden-sonuç” veya “sebep-sonuç” cümleleri denir. Neden-sonuç cümleleri, iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm neden (sebep), ikinci bölüm ise “sebep-sonuç” bildirir. Bu tip cümlelerde genellikle “için”, “-den”, “-diğinden” veya “ile” gibi ek ve edatlar kullanılır.

Örnekler

“Ali, dün hasta olduğu için bizimle top oynamaya gelmemiş”

Örneği incelediğimizde, Ali’nin neden top oynamaya gelmediğine dair bir sebep verilmiş. Yani “niçin” sorusunu sorduğumuzda “hasta olduğu için” cevabını alıyoruz. Yükleme yapılış sebebini sorduğumuzda bize sebebini bildirdiği için bu cümleye “sebep-sonuç” cümlesi deriz.

“Yaz tatilinin gelmesiyle bilet fiyatları yükseldi” (sebep “yaz tatilinin gelmesi” olarak bildirilmiş.)

“Ahmet bizimle gelemediği için çok üzüldü” (sebep “bizimle gelemediği için” olarak bildirilmiş.)

“Kar yağında gezi iptal edildi” (sebep, “kar yağdığı için” olarak bildirilmiş.)

Neden – Sonuç

Cümlede anlam konularının ilki olan neden-sonuç konusu, birbirinden bağımsız iki cümle ile ifade edilir. Yani önce sonuç, sonra neden bildirilir.

Örnekler

“Derslerine çalış, daha yüksek not alırsın” (Birinci cümle “derslerine çalış” eylem, ikincisinde “daha yüksek not alırsın” ise eylemin neden yapılması gerektiğini anlatmaktadır. Eylemin yapılması sebebine “gerekçe” de denilmektedir. Ancak bu tür cümlelerde sebep ile sonuç cümlesinin yerleri değiştirilebilmektedir.

Neden-Sonuç Cümleleri ile Amaç-Sonuç Cümleleri Arasındaki Fark

Cümlede anlam konusunun en çok karıştırılan konularından biri “neden-sonuç” cümleleri ile “amaç-sonuç” cümleleridir. Bunun nedeni, her ikisine de “neden” sorusu sorulabildiğinden kaynaklanmaktadır. Bu tip soruları çözebilmek için aşağıdaki yolu izlemek gerekir.

Bir cümlede eğer birden fazla “neden?” sorusuna cevap veriliyorsa, “hangi amaçla?” sorusunu ele almak gerekir. Cümleye bu şekilde sorulduğunda bize “amaç-sonuç” cümlesini verecektir.

Örnekler

“Dün akşam eve geç gittim” (bu soruya “neden?” sorusunu sorduğumuzda herhangi bir cevap alamayız.)

“Sınavı kazanmak için çok çalıştı” (bu cümleye “neden?” sorusu sorulduğunda bir cevap verilebiliyor. Neden – “sınavı kazanmak için”)

“Karda düşmemek için yanındaki değnekten destek alıyordu” (bu cümleye “neden?” sorusu sorulduğunda “düşmemek için” cevabı alınabiliyor.)

“Acele hareket ettiği için doğru karar veremiyordu” (bu cümleye “neden doğru karar veremiyordu” sorusu sorulduğunda “acele hareket ettiği için” cevabı alınabiliyor.

Yukarıdaki cümlelerden sadece sonuncu cümlede amaç-sonuç ilişkisi bulunmaktadır. Çünkü verilen üç cümleye “hangi amaçla?” sorusu sorulduğunda da cevap alınabiliyor. Fakat son cümleye yani “Acele ettiği için doğru karar veremiyordu” cümlesine “hangi amaçla?” sorusu sorulduğunda herhangi bir cevap alınamaz.