Doğu Anadolu'da Yok Olmaya Bırakılan Tarihi Yapılar

Günümüzde tarihi eserler birçok şekilde yok edilmektedir. Geçen yazılarımda da belirttiğim gibi (Baraj Suları Altında Kalan 12 Antik Kent, Kaderine Terk Edilmiş Köyler)  tarihi eserler; terk edilip, sular altına batırılıp, ilgisizce davranıp yok olması bekleniyor ya da o tarihi eserleri yağmalayıp özelliklerinin yok olmasına neden olunuyor. Doğu Anadolu’da 1915 yıllarının öncesi çoğunlukla Ermeniler yaşardı. Ermenilerin çoğunlukta olmuş olduğu bu bölgede, tarihi yapıların çoğunluğu da onlara aittir. Yani, yok olmaya yüz tutmuş tarihi eserlerin çoğunu kiliseler oluşturuyor. Doğu Anadolu’da alınmayan önlemler, tarihi yapılara olan ilgisizlik nedeninden dolayı bugün birçok tarihi yapı yok olmakla karşı karşıya kalmıştır. Kısa bir süre sonra bu yapıların hiçbirinden eser kalmayacaktır. Bizler bu konuları irdelemedikçe, her geçen gün biraz daha yok olacaklar. Kısıtlı bir zaman diliminde, yapmış olduğum araştırmalar sonucu, Doğu Anadolu’da yok olacak tarihi yapıları sizler için bir araya getirdim. Doğu Anadolu’nun her şehrinde, köyünde mutlaka en az bir tarihi yapı vardır. Bizler sizler için belli başlı yapıları ele aldık ama bunu da bilin o civarlarda bu tarihi yapılar gibi yok olmaya yüz tutmuş, birçok tarihi eser daha vardır.

Doğu Anadolu’da İlgisizlikten Yok Olan Tarihi Yapılar

"İlgi gösterilmeyen insan küser, çiçek solar, tarihi yapılar ise; yok olmaya yüz tutar."

Bingöl/ Surp Xaç Kilisesi ,Tarihi Kiği Mektebi

Roma, Urartu gibi birçok medeniyete ev sahipliği yapmış Bingöl ilimizin, sınırları içerisinde bulunan bir çok tarihi yapı ilgisizlikten ve yapılan Hidro Elektrik Santralleri (HES) nedeniyle yok oluyor. Şu ana kadar ilgisizlik, plansız yapılanmadan dolayı 45 önemli tarihi kilise yok edildi.

1800’lü yıllarda Topraklı Köyü'nde (Hakusdun) inşa edilen Surp Xaç Ermeni Kilisesi, restore edileceği günü bekliyor. Doğa koşulları, tarihi eser kaçakçılarının talanına rağmen halen ayakta durmaya çalışan bu kilise ilgi bekliyor.

Tarihi Kiği Mektebi

Aynı civarda bulunan Tarihi Kiği Mektebi de aynı kaderi yaşıyor. Yapılan tüm taleplere karşı ilgi görmeyen bu okul da terk edilmiştir. Bingöl'ün Kiği İlçesi Doğu Anadolu'da Ermeniler'in en yoğun yaşadığı yerlerden biridir. Bundan dolayıdır ki bu toprakların her karışında Ermenilerle ilgili tarihi bir iz bulunur.

Muş/ Haspet Kalesi

Urartular dönemine ait olduğu tahmin edilen, Ortaçağ’a ait tarihi bir eser olan Haspet Kalesi, ilgisizlikten dolayı yok olmak üzeredir. Sadece sporcuların, yürüyüş yapmak için geldiği bu  kale her geçen gün, göz göre göre yok olmaya mahkum bırakılmıştır. Muş’un birçok önemli yapısından sadece biri olan Haspet Kalesi’nin yok olması “Muş için, bizler için büyük kayıp " olacaktır. Ayrıca Muş’ta bu civara yakın bulunan: Çengili Kilisesi, Arak Manastrı, Kızıl Kilise ve şehir merkezinde bulunan Meryem Ana Kilisesi de yok olmak üzeredir.

Hakkari/ Mar Şhalita Kilisesi, Mar Abdişo Manastırı

Yüzyıllardır Asuri ve Ermenilere kucak açan Hakkari’de birçok inanç ve kültür barınmıştır. Günümüzde yetkililerin ilgisizliğinden, halkın bilinçsizliğinden dolayı maalesef tarihe ait kalıntılar yok oluyor. Tarihten günümüze ulaşan 150 kilise ve manastırdan sadece 10-15 tanesi ayakta kalmayı başarmıştır. Ancak bu kalanlar da böyle devam ederse yakın bir zamanda yok olacaklar. Hakkari Koçanıs ve Kırıkdağ (Deze) Köyü'nde bulunan Mar Şhalita Kilisesi, Oğul (Tele) Köyü'nde Mar Abdişo Manastırı, Yüksekova’daki Kerpil Kilisesi bunlardan sadece birkaçıdır.

Mar Şhalita Kilisesi, Asuriler tarafından benimsenmiş, onlar için yeri ve anlamı çok önemliymiş. Mar Abdişo Kilisesi, Asuriler tarafından Hac vazifesi olarak kullanılan bir dini inanç merkezi olduğu söyleniyor. Tarihi öneme sahip bu kilise ve manastır ilgisizlikten dolayı bir harabeye dönüşmüştür. Bu tarihi yapılar, zamanında define avcıları tarafından yağmalandı. Sonrasında ahır ve depo olarak kullanıldı. Şimdilerde ise tamamen terk edildi.

Bitlis/ Bitlis Tarihi Evler

Bitlis’in tarihi mimarisinde önemli yer tutan Bitlis taş evleri yok oluyor. Bitlis ile özdeşleşen bu yapı artık çökme aşamasına gelmiştir. Ağır kış şartlarının yaşandığı Bitlis’te, özellikle Muştakbaba Mahallesi’nde tescilli tarihi yapılar, bakımsızlıktan dolayı büyük tehlike yaratıyor. Yaklaşık 300 tarihi yapının yeterli restorasyon çalışmasının yapılmamasından dolayı artık yıkılma aşamasına geldiği belirtiliyor. Her geçen gün yıkılan bu tarihi yapılarla birlikte Bitlis ilimizin tarihi güzelliği de yitiriliyor.

Van/ Zortul Hatun Kümbeti

Van’ın Erciş ilçesinde bulunan Zortul Hatun Kümbeti, yıkım altındadır. 23 Ekim 2011 yılında Erciş/ Van depremi sonrası ağır hasar gören 6 asırlık bu tarihi yapı, yılların getirdiği yorgunluğa dayanamayıp yıkıldı. Karakoyunlu Türkmen devlerine ait olan, 15. yüzyılda yapılan bu mimari, Selçuklu mimarisi tarzında inşa edilmiştir. Halk arasında Kara Yusuf Şah, Şehitlik olarak bilinen bu kümbet Erciş- Patnos karayolunun üzerinde yer alıyor.

Erzurum/ Süleyman Ağa Konağı

Batı Barok ve Avrupa kültürünü yansıtan Erzurum’daki tek eser olma özelliğini taşıyan, Meşrutiyetle aynı yıl yapılan 107 yıllık Erzurum Konağı, bitişiğinde yapılan kazı nedeniyle yıkılma tehlikesi yaşadı. Yaşadığı tehlike sonucu tahrip olan bu yapının, duvarları göçmüştür. Tarihi yapılara bu şekilde davranılarak yok olması hızlandırılıyor. Süleyman Ağa Konağı, Avrupa mimarisine uygun yapıldığı için halk tarafından ucube olarak da adlandırılmıştır. Bakalım bu tarihi yapı ne kadar yaşayabilecek.

Kars/ Aziz Prkich (Kutsal Kurtarıcı) Kilisesi

Ani Harabeleri’nin güney doğusunda büyük katedrale yakın bir noktada inşa edilen kilisenin yarısı sonradan yıkılmıştır. MS. 1036 yılında yapılan, zemini daire olan bu muhteşem yapı günümüzde yok olmakla karşı karşıyadır. 1200’lü yıllarda restore edilen yapı, 1930’lü yıllarda yıldırım düşmesi sonucu yarısı yıkılmıştır. Yolunuz bir gün Kars’a düşerse burada yok olmak üzere birçok tarihi yapı görebilirsiniz.

Not: Doğu Anadolu'da yok olamaya yüz tutmuş tarihi yapıları yorum yaparak bizlerle paylaşabilirsiniz. Böylelikle o yapıların da sesleri olmuş olacaksınız.