Hakkari Düğünleri - Kız İsteme - Nişan

Hakkari'de Düğün ve Evlenme Adetleri

Bu yazımızda Hakkari'de yapılan düğünleri ele aldık ve Hakkari düğünlerinin geleneklerini bir araya getirdik. Genel olarak evlenme yaşları köy yerleri erkekler için 20-22 arasında değişirken, kızlar bu yaş 18-20 arasıdır. İl ve ilçe merkezlerinde bu oran biraz daha artarak erkeklerde 20-25, kızlarda ise 18-20 arasında değişmektedir.

Evlenme adetlerinde genel olarak önce dini nikah daha sonra resmi nikah gerçekleşerek yapılmaktadır. Boşanmalarda ise "tas atma" yada "talak verme" gibi geleneksel boşanma yöntemleri de kullanılabilmektedir.

Bölgede genel olarak aşiret içi evlilik ve aşiretler arası evlilik yaygın olarak görülmektedir. Aşiret içi evliliklerde yaygın olarak akraba evlilikleri görülebilmektedir.

Genel olarak bölgede evlenme adetleri şu şekilde ilerlemektedir:

Kız isteme
Söz kesme
Nişan
Şeker kırma
Kına götürme
Gelin alma
Düğün

Hakkari Düğün Gelenekleri

Kız İsteme

Öncelikle bölgede yaygın olarak görülen evlilik biçimi "görücü usulü" evlilik türüdür. Evlenecek olan erkeğin yakınlarından oluşan bir kadın grubu, tanıdıkları ya da tavsiye edilen kızı gidip görürler. Kızı inceledikten sonra niyetleri belli ederek evden çıkan kadınlar, birkaç gün sonra kapılarının kendilerine açık olup olmadığını sormak için bir aracı yollarlar. Kız tarafı da bu aşamadan sonra akrabalarına danışmak için süre isterler.

Kız tarafı olumlu cevap verirse, erkek tarafı akşam yemeğinden sonra 8-10 kişilik bir grupla ve köy ya da mahalle imamıyla birlikte kız istemeye giderler. Kız isteme sırasında adetlere göre her iki tarafında büyüklerinin konuşması gerekmektedir.

Oğlan tarafının yaşlısı laf arasında bir girizgahta bulup kız tarafının en yaşlısına gelişlerinin sebebini açıklar. "Allah'ın emri peygamberin kavli ile kızınızı oğlumuza münasip gördük. Ne buyurursunuz?" der. Kız tarafının en yaşlısı "kızımız bir candır, yolunuza feda olsun." der. Bu cevap evet anlamına gelmektedir. Bunun üzerine hoca bir fatiha okur hayırlı olsun temennisinde bulunur.

Daha sonra büyüklerin elleri öpülür. Ardından şerbetler içilir. Çay faslından sonra da müsaade alınarak kalkılır.

Söz Kesme

Kız istemeden sonra, üç gün içerisinde "desteser" denilen söz kesme adeti gerçekleştirilir. Desteser için erkeğin annesi ve yakın akraba çevresinden olan kadınlar, kız tarafının evine gitmektedir. Giderken de yanlarında geline hediyeler götürürler. Gelin evi de gelenlere ikramlarda bulunurlar.

Nişan

Desteserden yani söz kesmeden sonra sıra nişan törenine gelmiştir. Tören genellikle kız evinde yapılır. Nişan için erkek ve kız tarafı davet etmek istedikleri tüm kadın akrabalarını davet ederler. Nişana gelen kadınlar şarkılar ve türküler eşliğinde oyunlar oynarlar. Geline ise nişan elbisesi giydirilir, erkek tarafının getirdiği ziynet eşyalar geline takılır. Nişan yaklaşık bir saatlik süre içinde tamamlanır.

Şeker Kırma

Şeker kırma merasiminde, nişanda olduğu gibi çağırılmak istenen bütün akrabalar çağırılmaktadır fakat şeker kırma merasimine yanlızca erkekler katılabilir. Erkek tarafının evinde toplanan davetliler, şarkılar eşliğinde gelin tarafının evine giderler. Giderlerken beraberlerinde "sirinahi" denilen kesme şeker, misafir şekeri, lokum gibi şeyler götürürler. Gelen davetlilere bu lokum ve şekerler tepsiler içinde ikram edilir.

Şeker kırmanın en belirgin geleneksel özelliği sağdıç tespitinin yapılıyor olmasıdır. Adetlere göre, koni biçimli şekere çekiç vuralarak parçalanır ve parçalanan şekerler odaya saçılır. Sağdıç olmak isteyenler, koni biçimli olan parçayı almak için kapışırlar. Bunu kapan ise sağdıç olur.

Sağdıç olanlar ayrıca düğünün organizatörlüğünü ve kısmen de masraflarını üstlenmektedir.

Kına Gecesi

Düğün

Düğünler, gelin ve damat tarafları arasında kararlaştırılan bir hafta sonunda gerçekleştirilir. Adetlere göre düğünler iki gün, iki gecelik değişik eğlence programlarıyla gerçekleşir.

Birinci günün en belirgin merasimi kına törenleridir. Kına törenleri hem erkek hem de kız tarafında değişik şekillerde gerçekleştirilir. Damat tarafında kına merasimi sevinç ve neşe içerisinde yapılırken, gelin tarafında hüzünlü bir şekilde yapılmaktadır. Kız tarafında kına, gelin annesinin göz yaşlarıyla yoğrulur. Mumlar ise gelinin göz yaşlarıyla söndürülür.

Kına ile birlikte gelin evine gelin elbisesi, mum ve bilezik götürülür. Önde erkekler, onların arkasında sıra halinde dizilmiş genç kızlar ve kadınlardan oluşan bir düğün alayı kurulur.

Düğünün ikinci günü sağdıcın evinde, damat hazırlanır ve davetlilerle birlikte kahvaltıya oturtulur. Daha sonra damadın evine doğru gidilir. Yol boyunca şarkılar söylenir. Evin baş köşesinde damat için hazırlanan tahta damat oturur ve tebrikleri kabul etmeye başlar. Damadın gün boyu kendisi için hazırlanan bu yerde oturması adettendir. Zorunlu haller dışında yerini terk etmez.

Geline de para ve çeyizlik hediyeler verilir. Gelin almaya ikindi sularında gidilir. Damadın yakın çevresi gelin almaya giderken, damat evde oturur. Gelin alayında erkekler önde kadınlar arkada olmak üzere sıra olunur. Erkekler önde oyun türküleri söylerken kadınlar da vakur ve ağır adımlarla onları takip eder. Kadınlar gelin almaya giderlerken elbiseleri üzerine "hizark" denilen ipekli Bağdat kumaşı giyerler. Kadın alayının önünde 6-10 yaşlarında başı kavuklu kızlar yürürler.

Gelin evine varıldığında gelinin bir elinde sağdıç, diğer elinde sağdıcın hanımı girer ve gelini üç kere kaldırıp oturttuktan sonra sağdıç, gelinin başına bir miktar bozuk para saçar. Yere düşen paralar çocuklar tarafından toplanır. Gelin damadın evine doğru götürülürken arada yer yer yolları kesilerek yol bahşişi istenir.

Gelin damat evine gelirken, damadın annesi evliliklerinin mutluluk geçmesi diler. Gelin odasına alınarak hem erkekler hem de kadınlar düğüne devam eder.

Eğlencelerden sonra yalnızca damadın yakın akrabaları kalır. Sağdıç ve kalanlar şarkılar ve elinde mumlar eşliğinde damadı gelinin odasına götürürler. Geleneklere göre damat geline yanaşarak sağ ayağı ile gelinin ayağına basar. Bu aile içinde erkeğin üstünlüğünü ifade eder. Daha sonra bir bardak şerbetin yarısını damat yarısını gelin içer. Bu da evlilik hayatları boyunca acı ve tatlı günleri beraber paylaşacaklarını ifade eder. Son olarak Fatiha okunarak geri kalan misafirlerde dağılır.

Hakkari Evlilik Adetleri

Başlık Parası

Genellikle bu adet eskilerde kaldıysa da, bazı kesimlerce hala devam edilmekte olan bir adettir. Başlık parası şeker kırma merasiminden sonra kız tarafına takdim edilmektedir. Eskiden kısmen "ayak parası" olarak iade edilirken, artık tümü iade edilir. Bu karşılıklı olarak her iki tarafın saygınlıklarına halel getirmemeleri anlamına gelir.

Berdel Evliliği

Bu evlilik türü daha çok başlık parasına bir alternatif olarak doğmuştur. Evlilik çağında hem kızları hem de erkek çocukları olan ailelerin, kızlarını oğulları için değiştirme usulüyle gerçekleşir. Berdel evliliği ile aileler başlık parasından ve düğünün masraflarından kurtulurlar. Bu nedenle daha çok ekonomik olarak zayıf olanların tercih ettiklerini söyleyebiliriz.