Tahribatı Yüksek Hortum Nasıl Oluşur ve Çeşitleri Nelerdir?

Hortum, bulut tabakasının en alt yani taban kısmını oluşturan kümülüs bulutlarının rüzgar ile hareketlenmesi ve ters koni biçiminde dönerek yere kadar inmesiyle oluşan hava olayıdır.

Genel olarak koni şeklinde olurlar ama huni şeklinde ya da silindir şeklinde olanları da mevcuttur. Hatta çoğu zaman ülkemizde görülen kuvvetli olamayan hortumlar, ince ve uzun bir silindir şeklinde oldukları için bu şekilleriyle kalın bir bahçe hortumunu andırırlar. Hortum denmesinin sebebi de budur. Peki hortumlar nasıl oluşur?

İşte yıkım gücü son derece yüksek olan hortumun oluşma nedeni ve çeşitleri;

Hortum Nedir?

Hortum, atmosferdeki hava hareketleri sırasında oluşan ve yoğunlaşmış havanın dönmesi sonucu oluşan dar ve güçlü bir rüzgar tünelidir. Hortumlar, genellikle kara üzerinde, su üzerinde veya suyun yüzeyinde oluşabilir ve birçok kez tornado olarak da adlandırılır.

Doğa olayı hortumlar, belirli hava koşulları oluştuğunda oluşurlar. Sıcak ve nemli hava, soğuk ve kuru havadan daha hafif olduğu için, sıcak hava yükseldiğinde soğuk hava altına doğru yer değiştirir. Bu değişim, yüksek basınçlı havanın düşük basınçlı hava üzerinde hareket etmesine neden olur ve dar bir hava tüneli oluşur. Bu tünelin etrafında, dönen rüzgarlar oluşur ve hortum oluşur.

Boyutu ve gücü, oluşma şekli ve yoğunluğuna bağlı olarak değişebilir. Bazı hortumlar oldukça küçük ve zararsızken, diğerleri geniş bir alana yayılan ve ciddi hasarlara neden olan büyük hortumlar olabilir.

Doğa olayı hortumların belirtileri arasında, güçlü rüzgarlar, düşen barometrik basınç, gökyüzünün yeşilimsi bir tonu, elektriklenme, yağmur veya dolu öncesi sessizlik ve ani sıcaklık değişimleri yer alır. Bu belirtiler, hortumların oluşumunu önceden tahmin etmek için kullanılabilir.

Hortum Çeşitleri Nelerdir?

Hortumlar sıcaklık değişim hızı yüksek olduğu için genelde kara üzerinde meydana gelirler. Bazı durumlarda göl ya da deniz üzerinde oluşan hortumlar da vardır. Göl ve denizde oluşanlara su hortumları adı verilir. Eğer teknede ya da kıyıya yakın iseniz tehlikelidirler. Su hortumları kıyıya doğru hareket ederler. Genelde kıyıya yaklaştıklarında güçlerini kaybederler. Bu yüzden karada etkileri fazla olmaz bir süre sonra yok olurlar. Ama su üzerindeyken tehlikelidirler.

Kara üzerindeki hortumlar yukarıda bahsettiğimiz gibi farklı şekillerde meydana gelebilirler. Bu şekillerin sebebi hortumların şiddeti ve büyüklüğüdür. Bu kriterlere göre F1 ve F5 arasında sınıflandırılırlar. F5 seviyesi en şiddetli seviyedir ve bu seviyedeki hortumlar büyük yıkım gücüne sahiptirler.

Tarihte ölçülen en büyük F5 seviyesindeki hortum Amerika’nın Oklahoma eyaletinde meydana gelmiştir ve hortum silindir çapının 1,5 kilometre genişliğinde olduğu ölçülmüştür. Üzerinden geçen şehirlere ve bitki örtüsüne büyük zarar veren F5 hortumlar tırları ve büyük otobüsleri uçurabilecek rüzgar gücüne sahiptirler.

1. Süper Hücre

Şiddetli hortum yaratan bir çeşit hava olayıdır. Aşırı değişken havanın meydana getirdiği ve dikey rüzgarların yoğun olduğu bölgelerde oluşur. Aslında bir çeşit fırtınadırlar. Fakat dönme hareketi sebebiyle hortum sınıfına girerler. Süper Hücreler 3 çeşittir:

2. Az Yağışlı Süper Hücre

Nem oranının düşük olduğu bölgelerde oluşurlar. Kurak olduğu için yağmur yağışı düşük olur ya da hiç olmaz. Genelde dolu yağışı meydana getirirler. Hiç yağmur yağmadan sadece dolu yağması şeklinde oluşan süper hücreler meydana gelebilir. Diğerlerine göre en güçsüz olan hortumlar bunlardır ve nem olmadığı için kısıtlı hava hareketi sebebiyle kısa ömürlü olurlar.

3. Klasik Süper Hücre

Klasik süper hücrede yağmur ve dolu birlikte oluşabilir. Hortumların çoğu bu şekilde oluşur. Bu fırtınalar ile F5 şiddetinde hortumlar meydana getirebilir.

4. Bol Yağışlı Süper Hücre

Su buharının yoğun olduğu nemli bölgelerde meydana gelirler. Çok yoğun yağmur ve dolu yağışları oluştururlar. Yoğun bulut tabakası ve şiddetli yağışlar karanlık meydana getirir ve görüş zayıflar. Bu sayede görünmez olan bu hortumlar fark edildiklerinde çok geç olabilir. En çok ölümlere sebep olan hortum çeşididir. Genelde F4 ve F5 derecesinde güçlü hortumlar meydana getirebilirler.

Hortum Nasıl Oluşur?

Hortumlar ani sıcaklık ve basınç değişimlerine bağlı olarak oluşurlar. Yeryüzünden buharlaşma ile yükselen sıcak hava yukarıya çıktığında kümülüs sınırında soğur ve bulutları oluşturur. Su buharı eğer çok hızlı şekilde yükselirse, kümülüs seviyesine çıktığında aradaki büyük sıcaklık farkından dolayı hızla soğur ve buradaki bulutlar tarafından emilmeye başlanır. Sıcak ve nemli hava yükseldikçe ve yukarıdaki soğuk bulutlar emdikçe kararsızlık meydana gelir.

Sıcak olan bölgede birden basınç düştüğü için yüksekten alçağa yani soğuktan sıcağa doğru bir basınç değişimi olur ve şiddetli rüzgarlar oluşturur. Rüzgar ile soğuyan su buharı yoğunlaşarak ağırlaşır ve hava dönmeye başlar. Bu dönme hareketi hava yükselmesinin etkisiyle gittikçe dikey konuma gelir, spiral şekil alır ve hortum oluşur.

Hortumlar oluştuğu andan itibaren, dönmenin etkisiyle sıcak havayı daha çabuk yukarıya taşır ve bulut oluşumu hızlanır. Yoğunlaşan kümülüs bulutları ve ani sıcaklık değişimleri sonucu yağmur ve dolu yağışı meydana gelir. Yoğun bulut tabakası elektrik ile yüklenir ve yoğun şimşek atlamaları oluşturur. Yoğun bulutlar ile kararan hava, şiddetli şimşekler eşliğinde yağmur ve dolu yağışına sebep olur ve ürkütücü bir hava olayı meydana getirir.

Hotum Engellenebilir mi?

Hortumlar büyük sahalarda ani sıcaklık değişimleri sonucu meydana geldikleri için önlenmeleri mevcut teknoloji ile mümkün değildir. Fakat hortumlar kararsız havaların oluşturduğu olaylardır. Buna istinaden insanoğlunun atmosfere verdiği zarar sebebiyle her geçen yıl hortumların görülme sıklığı ve şiddeti de artmaktadır. Örneğin ülkemizde pek görülmeyen bu hava olayı son dönemlerde görülmeye başlanmıştır. Bunun sebebi insanın doğada yarattığı tahribattır.

Hava kirliliği sonucu mevsimlerin dengesini bozan insan, atmosfere saldığı gazlar ile kararsız hava oluşumları tetiklenmiştir. Doğaya ve çevreye verilen zarar devam ettikçe doğal felaketler de artacaktır. Doğaya verilen zarar azaltıldığı zaman diğer doğal felaketler gibi çok yıkıcı hortumlar da engellenmiş olacaktır.

Hortum ve Tornado aynı şey midir?

Hortum ve Tornado terimleri bazen birbirinin yerine kullanılsa da, teknik olarak hortum, daha küçük ölçekli bir rüzgar tünelidir. Tornado ise daha geniş bir alana yayılan ve daha yüksek rüzgar hızlarına sahip bir hava olayıdır.

Hortumlar neden oluşur?

Hortumlar, sıcak ve nemli hava yükseldiğinde soğuk ve kuru havanın altına yer değiştirmesi sonucu oluşur. Bu hareket, dar bir hava tüneli oluşmasına neden olur ve tünelin etrafındaki rüzgarlar dönmeye başlar, böylece hortum oluşur.

Hortumların boyutu nedir?

Hortumların boyutu çok değişken olabilir. Bazıları sadece birkaç metre genişliğindeyken, diğerleri birkaç kilometre genişliğinde olabilir. Ayrıca, hortumların boyutu oluşumuna ve yoğunluğuna da bağlıdır.

Hortumlar ne kadar tehlikelidir?

Hortumlar, oluşum şekline ve yoğunluğuna bağlı olarak çok tehlikeli olabilir. Bazı hortumlar zararsızken, diğerleri binaları, arabaları, ağaçları ve diğer nesneleri yok edebilir. İnsanların can ve mal güvenliğini tehlikeye atabilecekleri için hortumlar ciddiye alınmalı ve gerektiğinde acil önlemler alınmalıdır.

Hortumlar nasıl önlenebilir?

Hortumların oluşumunu önlemek mümkün değildir. Ancak, insanların can ve mal güvenliğini korumak için önlemler alınabilir. Örneğin, hortumlarla ilgili uyarıların takip edilmesi, güvenli bir sığınak bulunması ve hortum tehlikesi geçene kadar orada kalınması önerilir. Ayrıca, hava olayları hakkında bilgili olmak ve olası bir hortum oluşumu için belirtileri izlemek de önemlidir.