İstanbul'da Yer Alan Medreseler

Medrese dışa kapalı bir yapıdır. Küçük bir tür kampüs gibidir. İçeride ilmi faaliyet, dışarıdaki gündelik hayatın gaileleri ile çok fazla meşgul olmak zorunda kalınmaksızın sürdürülür. Genellikle kare planlı ve kubbeli olup sade yapılıdırlar. İstanbul Medreseleri, Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi’nde Abbasiler Devri’nde Beytü’l-Hikme, Darü’l-İlm gibi adlarla faaliyet göstermekteydi. İstanbul’un fethinden sonra şehri ilim-kültür ve sanat merkezi haline getirmek isteyen devlet adamları çok sayıda medrese inşa ettirmiştir. Bugün medrese denilince akla Fatih’in İstanbul’u fethinin hemen ardından kurduğu Fatih Medreseleri ile başlayan, varlık ve etkinliklerini yirminci yüzyıl başlarına kadar sürdüren, Cumhuriyet Döneminde yerlerini Osmanlı Devleti’nin modernleşme asırlarında kurulmaya başlayan modern okullara bırakan eğitim kurumları gelmektedir.

İstanbul’da yıkılmadan günümüze kadar gelmiş yetmiş kadar medrese bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şunlardır;

Fatih Medreseleri

İstanbul Medreselerinin çoğu eski İstanbul’un önemli yerleşim yeri olan ve Suriçi’nde bugün Fatih ilçesi sınırlarında kalan bölgede idi. Bugün bunların yirmi kadarı ayakta olup ilgi bekler durumdadır. Bu medreselerin en önemlisi hiç şüphesiz Fatih Medreseleridir. Sahn Medreseleri, Sahn-ı Seman Medreseleri ve Sekizli Medrese gibi adlarla bilinen bu eğitim kurumları Fatih Sultan Mehmed’in İstanbul’u bir ilim ve sanat merkezi yapma gayesinin bir ürünüdür. Bu gaye ile Fatih yalnızca bu müesseseleri bina etmekle kalmamış aynı zamanda o zamanın büyük alim ve bilginlerini İstanbul’da toplamıştır. Fatih Medreseleri'nin mimarı Mimarbaşı Sinanüddin Yusuf Ağa’dır.

Sahn meydan demek olup medresenin İstanbul’un ortasında bulunması yahut medrese hücrelerinin birer meydan etrafında sıralanmaları dolayısıyla bu kelime kullanılmıştır. Seman ise sekiz demektir. Fatih Külliyesi içinde camiyi çevreleyen sekiz adet medreseden oluşmaktadır. Medreselerin her birinde on dokuz hücre ve bir büyük dershane-mescit bulunmaktadır. Medrese hücreleri dikdörtgen planlı bir avlunun üç tarafına dizilmiştir. Odalar kubbeli ve nişlidir. Dördüncü cephede ise dershâne-mescit yer almaktadır.

Feyzullah Efendi Medresesi

Fatih’ten Eminönü istikametinde yürürken Macar Kardeşler Caddesi üzerindeki bulunan Feyzullah Efendi Medresesi, bugün Millet Kütüphanesi olarak bilinmektedir. Meşhur kitapsever ve koleksiyoncu Ali Emîrî Efendi’nin kitaplarını buraya bağışlaması ile bu adı almıştır. Seyyid Feyzullah Efendi tarafından yaptırılan medrese, ortasında altıgen planlı bir şadırvan ve kuyu bulunan bir avlunun iki cephesinde L çizen on adet kare planlı ve kubbeli hücre bulundurmaktadır.

Amcazade Hüseyin Paşa Medresesi 

Fatih’ten Eminönü istikametinde yürürken Sofular Mahallesi Eski Saraçhane Sokağı’nda Amcazade Hüseyin Paşa Medresesi bulunmaktadır. Bu medrese Osmanlı klasik mimarisinin en güzel örneklerinden biridir. Darülkurrası, sıbyan mektebi, kütüphanesi, U planlı revaklı medrese odaları, avludaki zarif şadırvanı ile etkileyici bir komplekstir.  

​Gazanfer Ağa Medresesi

Unkapanı yolu üzerinde Bozdoğan Kemeri’ne bitişik Gazanfer Ağa Medresesi bulunmaktadır. Bu medrese bir külliye içinde yer almayan bağımsız medrese tipinin güzel bir örneğidir. On dört hücre ve bir dershaneden müteşekkildir. Avlusunda altıgen planlı zarif bir şadırvanı vardır. Medresenin hemen yanında Gazanfer Ağa’nın türbesi ve bir de sebil bulunmaktadır. Gazanfer Ağa Medresesi halen İstanbul Büyükşehir Belediyesi Karikatür ve Mizah Eserleri Müzesi olarak hizmet vermektedir.

Ankaravî Mehmed Efendi Medresesi 

Saraçhane Semtinde, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Belediye Sarayı’nın arkasında Ankaravî Mehmed Efendi Medresesi yer almaktadır. Bu medrese hemen yanındaki Hoşkadem Mescidi dolayısıyla Hoşkadem Medresesi diye de bilinmektedir. Medrese şu anda Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı tarafından kullanılmaktadır.

Şehzade Mehmed Medresesi

Şehzade Mehmed Medresesi günümüzde ayakta kalan İstanbul medreselerinin en güzellerindendir.

Kânûnî Sultan Süleyman tarafından genç vefat eden çok sevdiği oğlu Şehzade Mehmed için Mimar Sinan’a yaptırılan bu medresenin girişi caminin yan avlusuna açılır. Bir avlu etrafında geniş tabanlı bir U çizen yirmi bir adet hücreden ve bir dershaneden müteşekkildir. Avludaki zarif şadırvan-çeşme. Medrese halen Şehzade Mehmed Restoran olarak hizmet vermektedir.

Ekmekçizâde Ahmed Paşa Medresesi 

Şehzade Camii’nin arkasında kalan Ekmekçizade Ahmed Paşa Medresesi, Molla Hüsrev Camii’nin karşısında yer almaktadır. On yedi hücre ve bir dershaneden müteşekkil olan medrese günümüzde İlim Yayma Cemiyeti tarafından İbnü’l Emin Mahmut Kemal İnal Erkek Öğrenci Yurdu olarak kullanılmaktadır.

Süleymaniye Medreseleri

Süleymaniye Medreseleri Osmanlı akademik hiyerarşisi içinde en üst noktayı temsil etmektedir. Süleymaniye Külliyesi içinde yer alan eğitim kompleksi dört medrese, bir Darülhadis, bir Darüttıb ve bir de Mülazımlar Medresesi’nden oluşmaktadır. Günümüzde Süleymaniye Kütüphanesi olarak hizmet vermeye devam etmektedir.

Medrese hücreleri kare planlı revaklı avlu etrafında sıralanmışlardır. İki medresenin üç cephede toplam yirmişer adet odası vardır. Odalar kubbeli ve ocaklı olup, raf şeklinde bölümlenmiş nişleri bulunmaktadır. Rabi ve Salis Medreseleri sağlam olup günümüzde kullanılmamaktadır.

Üsküdar’da Yer Alan Medreseler

Kânûnî Sultan Süleyman ile eşi Hürrem Sultan’ın kızları ve meşhur Sadrazam Rüstem Paşa’nın eşi Mihrimah Sultan tarafından Mimar Sinan’a yaptırılan Mihrimah Sultan Medresesi Sultantepe’nin eteğinde bugün bir tıp merkezi olarak hala hizmet veriyor.

Üsküdar’ın bir diğer sembolü olan Mimar Sinan’ın bir diğer eseri Şemsi Paşa Medresesi, Harem sahil yolu üzerinde, Şemsi Paşa İlçe Halk Kütüphanesi olarak hizmet vermeye devam etmektedir.

Toptaşı Semti’nde, Valide-i Atik Mahallesi’nde bulunan Atik Valide Medresesi, Ahmediye Semti’nde Gündoğumu Caddesi ile Esvapçı Sokağı köşesindeki Ahmediye Külliyesi içinde yer alan Ahmediye Medresesi, Nuhkuyusu’nda Murat Reis Mahallesi’nde, Çavuşdere Caddesi ile Çinili Mescit Sokağı’nın birleştiği noktada Çinili Külliyesi içinde yer alan Çinili Medresesi Üsküdar’da gezip görebileceğiniz diğer medreseler.

Eyüp’te Yer Alan Medreseler

Eyüp’te ise Sokullu Mehmed Paşa’nın türbesinin arka tarafında bulunan, Sultan II. Selim’in kızı, Sokollu Mehmed Paşa’nın eşi İsmihan Sultan tarafından yaptırılan ve halen Sağlık Ocağı olarak hizmet vermeye devam eden İsmihan Sultan Medresesi ile Defterdar Caddesi ve Zal Paşa Caddesi arasındaki Zal Mahmud Paşa Medreseleri görülebilir. Zal Mahmud Paşa Medreseleri halen Eyüp Mehterhânesi, Divan Araştırma ve Eğitim Derneği ile Eyüp Oyuncakçılığı Projesi Eğitim Yeri ve Atölyesi tarafından kullanılmaktadır.

Beyoğlu’nda Yer Alan Medreseler

Beyoğlu-Beşiktaş bölgesinde ise Beşiktaş Meydanı’ndaki Sinan Paşa Külliyesi içinde yer alan Sinan Paşa Medresesi; Tophane’de Ali Paşa Medresesi Sokağı’ndaki Kılıç Ali Paşa Külliyesi içinde yer alan Kılıç Ali Paşa Medresesi ve Galata’da Kömürcü Aziz Sokağı, Billur Sokağı, Söğüt Sokağı ve Bereketzâde Sokağı arasında bulunan Vâlide Kethüdası Mehmed Efendi Medresesi görülebilir.