Staking, ödül kazanmak için kripto paraları kilitleme işine verilen isimdir. Madencilikte harcanan elektrik enerjisini ortadan kaldırmak için yeni nesil kripto paralarda ortaya çıkartılan bir modeldir.
Kripto paraların sayısında artışın yaşanması ile birlikte Blockhain (blok zinciri) teknolojisinde de farklı yöntemler kullanılarak hem sistemin gelişmesine hem de yeni ve farklı kripto para projelerin ortaya çıkması sağlandı. Geleneksel kripto paralarda (Bitcoin, Ethereum, Litecoin) madencilik yoluyla üretim yapılır. ASIC cihazları ile Bitcoin ve alt coinleri, GPU destekli cihazlarla ise Ethereum ve alt tokenleri üretilir. Staking edilme olayı ise madencilik sisteminin ortadan kaldırılarak, kripto paralardan belli hisseler satın alarak kilitleme yoludur.
Staking sisteminin nasıl çalıştığını ve ödüllerin ne şekilde dağıtıldığını öğrenmek için öncelikle Proof of Stake (PoS)’in nasıl çalıştığını bilmek gerekir. Çünkü sistem, tamamen bu algoritma üzerinden hareket ederek kullanıcılarına ödül vermektedir.
Proof of Stake (PoS) Nedir?
Kripto paraların ilki Bitcoin’de üretim Proof of Work (PoW) algoritması ile çalışır. Kısaca bir BTC’nin üretilebilmesi için matematiksel işlemlerin çözülmesi ve bu çözülen problemlerin bir araya getirilerek bir bloku oluşturmasından sonra ödül olarak madencilere BTC verilirdi. Proof of Stake (PoS) algoritması ile artık madencilik ortadan kaldırıldı.
Proof of Stake, ana fikir katılımcıların coinlerini kilitlemesi ve protokolün belirli aralıklarla herhangi bir algoritma ya da sıralamaya bakılmaksızın bir kullanıcıyı seçerek kullanıcıya bir sonraki bloğu doğrulama hakkını sunması ile çalışır. Tabi kullanıcıya hak verilirken kullanıcının ne kadar coin stake edildiğine bakılarak bu hak tanınır. Başka bir deyişle stake edilebilen bir kripto parada en çok hisse sahibi olanlar öncelik hakkına sahiptirler.
PoS algoritması ile PoW algoritması arasındaki en temel fark, PoW algoritmasında madencinin hash problemlerini çözme becerisine (elindeki ASIC cihazlarının sayıca çok olmasına bağlıdır) bağlı iken PoS algoritmasında ise yatırımcının stake ettiği coin miktarı ön plandadır. İkisi arasındaki benzerlik ise yine coinin gücünü elinde tutana verilen öncelik olarak söylenebilir.
Proof of Stake Nasıl Ortaya Çıktı?
Geleneksel kripto paralarda madencilik sisteminin çok fazla elektrik enerjisi tüketmesine karşın geliştirilen Proof of Stake (PoS) algoritması, ilk defa 2021 yılında Sunny King ve Scott Nadal'ın Peercoin için kaleme aldıkları makale ile geliştirilmeye başladı. Bu makalede yer alan “Satoshi Nakamoto'nun Bitcoin'inden türetilmiş bir eşler arası kripto para tasarımı” tanımı, PoS algoritmasının en yalın halini yansıtmaktaydı.
Delege Edilmiş Proof of Stake (DPoS) Nedir?
PoS algoritmasının hayata geçirilmesinden daha öncesinde, atılmış bir adım olarak kabul edilen Delege Edilmiş Proof of Stake (DPoS), 2014 yılında Daniel Larimer tarafından geliştirilerek kripto para dünyasında yeni model stake olarak sunulmuştur. İlk olarak BitShares blockhainin bir parçası olarak tanıtılsa da yaratılmasından kısa bir süre sonra diğer ağlar tarafından da kabul görmesi, sistemin daha da geliştirilmesine zemin hazırlamıştır. DPoS mekanizmasının ilk parçaları EOS ve Steem gibi kripto para dünyasının önemli alt coinleridir.
DPoS mekanizması da aslında PoS algoritmasına benzer bir şekilde çalışmaktadır. PoS algoritmasında, yatırımcının stake ettiği coin değerince bir sonraki bloğu doğrulama hakkına sahip iken DPoS mekanizmasında ise yine kullanıcıların coin bakiyelerine göre oy kullanma hakkına sahip olması ile sistem çalışır. Kullanıcılar, bu oyları bir delege seçmek için kullanırlar. Oy alan delegeler, kendilerine oy veren kullanıcılar adına güvenliği sağlar ve mutabakat sağlayarak blockhaini oluştururlar.
Stake Etme Süreci Nasıl İşler?
Geleneksel kripto paralarda, yukarıda da belirttiğimiz madencilerin hash problemlerini çözme becerisine göre belirlenir. Bilindiği üzere Bitcoin madenciliği yapabilmek için ASIC cihazlarına sahip olmak gerekir. ASIC cihazları, hem maliyet bakımından yüksek hem de harcadığı elektrik maliyetinin fazla olmasından dolayı madencilerin her geçen gün daha azalmasını etkilemektedir. Buna ek olarak 4 yılda bir yarılanma (halving) olmasının etkisi ile blok başına verilen ödül miktarının yarılanması da işin diğer boyutta zorluk seviyesini göstermektedir. Ancak PoS algoritmasında işler daha çok stake edilen coinin sayıca yüksek olmasına dayandığı için maliyet daha azdır, kazanç daha yüksektir.
Stake etme süreci, kripto paranın piyasaya arz edilmeden önce başlar. Bir alt coin projesini açıkladıktan sonra bir tarih verir ve bu tarihte kullanıcıların coini stake edebileceği söylenir. Kullanıcılar, söylenen tarih geldiğinde, coin projesinin sözleşmesine bağlı kalarak diledikleri ya da belirlenen oranlarda hisse alırlar ve bu aldıkları hisseyi de yine proje sözleşmesinde belirtilen süre içinde kilitlerler. Bu süre bazen 1 yılı aşar bazen daha kısa sürede tamamlanabilir. Ancak burada esas olan stake edilmiş bir coinin fiyatı çok aşırı yüksel de aksi yönde çok aşırı düşüş yaşasa da stake edilen kripto paralar satılamaz.
Staking Ödüllerinin Hesaplanması Nasıl Yapılır?
Stake edilebilen coinler, proje sahiplerinin belirlediği kurallar çerçevesinde ödülleri dağıtılan coinlerdir. Her blokchain ağı, kendine göre belirlediği yöntemle hesaplamaktadır. Ancak bu yöntemler arasında en sık kullanılan hesaplama modelleri aşağıdaki gibidir.
- Doğrulayıcının stake ettiği coin miktarına göre,
- Doğrulayıcının stake ettiği süreye göre,
- Ağda toplam stake edilen coin miktarına göre,
- Enflasyon oranına göre,
- Diğer faktörler.
PoS algoritması üzerinden çalışan bazı kripto paralarda ödüllerin dağıtılması sabit bir yüzde oranı olarak belirlenmiştir. Bu ödüüller, doğrulayıcıların enflasyonu önlemeleri için dağıtılır. Yani bir başka deyişle stake ettikleri kripro paraları ellerinde tutmaları için değil satış yapmaları için verilir. Bu şekilde yapılması, kripto paraların daha fazla kullanılmasını etkiler ve bu da haliyle başta projenin başarıya ulaşmasını sağlar ve daha da önemlisi, kripto paranın değerinin yükselmesini etkiler.
Staking Havuzu Nedir?
PoS algoritması, PoW algoritması üzerinden hareket eden kripto paralara göre daha fazla avantaj sağlar. bu avantajlardan en büyüğü de staking havuzlarının kurulabilmesidir. Staking havuzu, bir grup kullanıcı tarafından oluşturularak ödül alma şanslarını arttırmak için kurulur.
Staking havuzunun kurulması, hem ileri derecede profesyonellik gerektirir hem de bazen maliyet olarak yüksek maliyetlere tekabül edebildiğinden, staking havuzları genellikle platformlar üzerinde kurulmaktadır. Staking havuzlarında genellikle minimum bakiye tutarı daha düşük olur ve çekim sürelerine ekleme yapılması durumu söz konusu değildir. Staking yapan yeni kullanıcıların bireysel olarak hareket etmelerinden ise havuzlara katılmaları daha ek avantajlar elde etmelerini sağlar.
Soğuk Staking Nedir?
Kripto paralarda üretim veya madenciliğe alternatif olarak geliştirilen PoS algoritması, sıcak cüzdanlarda çalıştığı gibi soğuk cüzdanlarda da çalışmaktadır. Bunun için tamamen izole bir yazılım cüzdanı soğuk staking yapılır.
Aslında soğuk stakingin mantığı, klasik olarak kripto paraların soğuk cüzdanlarda saklanmasından farklı değildir. Ancak burada bir fark var ki; soğuk cüzdanlarda tutulan geleneksel kripto paralar, sadece güvenliğin arttırılması için buralarda saklanırken, stake edilebilen kripto paraların soğuk cüzdanlarda tutulması durumunda da kullanıcıların ödül almaya devam etmesidir. Bu yöntem, özellikle uzun süre online kalamayacak ve elinde çok miktarda coin stake eden kullanıcıların daha çok başvurdukları bir yöntemdir.
