Divan-ı Hümayun Nedir? Divan-ı Hümayun Üyeleri Kimler?

Osmanlı İmparatorluğu'nun tarih boyunca etkili bir yönetim organı olan Divan-ı Hümayun, devletin iç ve dış meselelerinin görüşüldüğü, kararların alındığı ve uygulandığı bir kurumdur. Bu içeriğimizde, Divan-ı Hümayun'un ne olduğu, özellikleri, kuruluşu, üyeleri ve neden kaldırıldığı gibi önemli konulara odaklanacağız.

Divan-ı Hümayun Nedir?

Divan-ı Hümayun, Osmanlı Devleti'nde padişahın ve devletin yürütme organı olarak görev yapan bir kurumdur. Siyasi, askeri, mali, örfi ve adli konular gibi devletin tüm önemli işleri Divan-ı Hümayun'da görüşülür ve karara bağlanırdı. Aynı zamanda yüksek mahkeme olarak da işlev gören Divan-ı Hümayun, savaş ve barış kararlarına da katkıda bulunurdu.

Divan-ı Hümayun'un Özellikleri:

Divan-ı Hümayun'un öne çıkan bazı özellikleri şunlardır:

• Padişahın başkanlık ettiği ve devletin en etkili kurumu olarak çalışmıştır. Modern anlamda Bakanlar Kurulu'na benzerlik gösterir.
• Devletin siyasi, askeri, mali, örfi ve adli işleri Divan-ı Hümayun'da görüşülüp karara bağlanırdı.
• Alınan kararlar mühimme defterlerine kaydedilerek yürürlüğe girmiştir. Bazı durumlarda padişahın imzasına bile ihtiyaç duyulmamıştır.
• Kurulda padişahlar tarafından bizzat katılım sağlanırken, Fatih Sultan Mehmed döneminden itibaren divan toplantıları "Kasr-ı Adl" adı verilen bir bölmeden izlenmeye başlanmıştır.
• Divan-ı Hümayun üyeleri arasında vezir-i azam (sadrazam), nişancı, defterdar, kaptan-ı derya, yeniçeri ağası, şeyhülislam gibi önemli görevliler bulunurdu.

Toplanış Yerine ve Amacına Göre Divanlar

1. İkindi Divanı

Divanda bitmeyen veya padişaha arza muhtaç görülmeyen gerek resmi, gerekse şahsi işler padişahın mutlak vekili olan Veziri Azam tarafından İkindi Divanı’nda  müzakere edilir ve karara bağlanırdı.

2. Galebe Divanı

Divan-ı Hümayun mu'taal toplantılarından başka kapıkulu askerine ulüfe dağıtımı için 3 ayda bir olağan üstü bir şekilde toplanırlardı. Bazen yabancı elçiler de bu vesile ile sadrazamla görüşürler ve daha sonra padişahın huzuruna çıkarlardı. Buna 'Galebe Divanı’ denirdi.

3. Ayak Divanı

Padişahın tebasıyla ve bilhassa askeri sınıflarla vasıtasız olarak görüşmesi gayesi ile tahtın Babussaade denilen (sarayın 3. kapısı) önünde  kurulması suretiyle yapılan olağanüstü toplantılara ‘Ayak Divanı’ denirdi. Ayak divanları ekseriye ihtilal ve karışıklık zamanlarında olurdu. Hükümdar burada halk ile veya asker ile doğrudan doğruya iletişim kurar ve dertlerini dinlerdi. Ayak Divanının mühim ve acele işlerinin müzakeresi ve derhal bir karar verilmesi  için padişahın veya Serdar-ı Ekrem’in başkanlığında saray  dışında toplanırdı. (Mesela sefer zamanlarında ordunun bulunduğu yerde toplandığı olurdu.) Bu sırada müzakerelere çeşitli devlet ricali ve kumandanlar da iştirak ederdi.

Divan-ı Hümayun Ne Zaman Kuruldu ve Kim Kurdu?

Osmanlı Devleti'nde ilk divan sistemi Osman Gazi döneminde ortaya çıksa da Divan-ı Hümayun olarak bilinen kurum, Orhan Gazi döneminde kurulmuştur. Divan-ı Hümayun tabiri ise Fatih Sultan Mehmed döneminden itibaren kullanılmaya başlanmıştır.

Divan-ı Hümayun Üyeleri

Divan-ı Hümayun üyeleri, Osmanlı Devleti'nin yönetiminde önemli roller üstlenen kişilerden oluşurdu. Bazı önemli Divan-ı Hümayun üyeleri ve görevleri şunlardır:

1. Hükümdar

Divan-ı Hümayun'un kurucusu olan Orhan Gazi'den itibaren padişahlar, divan toplantılarında başkanlık yapardı. Padişah, devletin en üst düzey yöneticisi olarak divanda aktif bir rol oynardı.

2. Vezir-i Azam (Sadrazam)

Padişahın hemen ardından gelen ve onun vekili olarak divan toplantılarında hazır bulunan en yetkili kişidir. Sadrazam, devletin yönetiminde önemli bir rol oynar ve diğer vezirlerin üzerinde bir otoriteye sahiptir.

3. Kubbealtı Vezirleri

Sadrazama yardımcı olan ve devletin yönetim ve idaresinde görevli olan vezirlerdir. Kubbealtı Vezirleri olarak da bilinirler ve farklı sorumluluk alanlarına sahiptirler.

4. Nişancı

Kalemiye sınıfı mensubu olan nişancı, padişah adına çıkan fermanları tuğralayan kişidir. Ayrıca tapu ve vergileme gibi görevler de nişancıya aittir.

5. Reis-ül Küttab

Divan-ı Hümayun'da dış ilişkilerden sorumlu olan üyedir. Diğer devletlerle yazışmaları yürütür ve diplomatik işlerle ilgilenir.

6. Defterdar

Devletin gelir ve gider kayıtlarından sorumlu olan görevlidir. Mali işlerden ve vergi politikalarından sorumludur.

7. Kazasker

Divan'ın en önemli üyelerinden biri olan kazasker, davalara bakan ve kadılar ile müderrislerin atamalarından sorumlu olan kişidir. Adalet ve hukuk alanında etkili bir rol oynar.

8. Kaptan-ı Derya

Osmanlı donanmasının komutanıdır. Denizcilik ve deniz güvenliğiyle ilgili konularda Divan-ı Hümayun'da söz sahibidir.

9. Yeniçeri Ağası

Yeniçeri ve acemi ocaklarından sorumlu olan üyedir. Yeniçeriler, Osmanlı İmparatorluğu'nun elit piyade birlikleriydi ve Yeniçeri Ağası, bu güçlü askeri birliklerin liderliğini üstlenirdi.

10. Şeyhülislam

Dini konularda en yüksek yetkiye sahip olan divan üyesidir. İslam hukuku ve dini meselelerde danışmanlık yapar ve kararlar alır.

Divan-ı Hümayun'un Ne Zaman Kaldırıldı

Divan-ı Hümayun, Osmanlı Devleti'nde 1826 yılında II. Mahmud döneminde kaldırılmıştır. Bu kararın arkasında bazı nedenler vardır. II. Mahmud, tahta çıktığı dönemde devletin yeniden düzenlenmesi ve modernleşmesi için reformlar yapmaya karar verdi. Divan-ı Hümayun, eski işlevlerini yitirmiş, zamanla etkinliğini kaybetmiş ve modern yönetim anlayışıyla uyumlu hale gelmemişti. Bu nedenle, II. Mahmud, merkeziyetçi bir yönetim yapısı oluşturmak ve devletin gücünü artırmak amacıyla Divan-ı Hümayun'u kaldırmaya karar verdi.

Divan-ı Hümayun Yerine Ne Kuruldu?

Divan-ı Hümayun'un kaldırılmasının ardından II. Mahmud, Nazırlık (Bakanlık) sistemiyle yeni bir yönetim yapısı oluşturdu. Nazırlık sistemi, Osmanlı İmparatorluğu'nun modernleşme sürecinde merkeziyetçi bir yapıyı temsil ediyordu. Bakanlık sistemi, devletin farklı alanlarında uzmanlaşmış nazırların görev yaptığı bir kabine sistemini içeriyordu. Her bir nazır, kendi alanında sorumluluklar üstleniyor ve padişaha doğrudan rapor veriyordu. Bu yeni sistem, devletin yönetiminde daha etkili ve hızlı kararlar alınmasını sağlamak amacıyla kuruldu.

Divan-ı Hümayun'un görevleri nelerdir?

Divan-ı Hümayun, siyasi, idari, askeri, hukuki, mali işlerin yanı sıra davalara da bakar. Harp ve sulh gibi kararlar alır, devlet işlerini müzakere eder ve sonuçlandırır.

Divan-ı Hümayun'un görev süresi ne kadardır?

Divan-ı Hümayun üyelerinin görev süreleri belirli bir süreyle sınırlı değildir. Görev süreleri, padişahın veya vezir-i azamın takdirine bağlı olarak değişebilir.

Divan-ı Hümayun'un toplantıları nerede gerçekleşirdi?

Divan-ı Hümayun'un toplantıları genellikle Topkapı Sarayı'ndaki Divanhane'de yapılırdı. Ancak önemli durumlarda veya sefer zamanlarında toplantılar ordunun bulunduğu yerlerde gerçekleşebilirdi.

Divan-ı Hümayun'un yetkileri nelerdir?

Divan-ı Hümayun, siyasi, idari, askeri, hukuki ve mali konularda kararlar alabilme yetkisine sahipti. Devletin genel yönetimi, vergi düzenlemeleri, fetvaların verilmesi ve davalara ilişkin kararlar Divan-ı Hümayun'un yetki alanına girerdi.