Türkiye’nin Madenleri Enerji Kaynakları
Maden; yer kabuğunun ana yapısındaki ekonomik değer taşıyan minerallere verilen isimdir. Madenler, yerkabuğunun hareketlerine bağlı olarak başkalaşma sonucu ortaya çıkarlar. “Cevher” adı verilen bu madenler, ilk bulunduklarında toprak ve kaya parçaları ile birdir. Buna “tuvönan cevher” adı verilir. Madenler, bazen metalik de olabilir. Bunlar, kayaçların içindeki bazı minerallerin ergitilerek ayrıştırıldığında ortaya çıkar. Örneğin; demir, bakır, kurşun, çinko gibi madenler bu sınıfta yer alan madenlerdir.
Madenler sınıfında yer alan bir diğer maden türü de minerallerin doğrudan kullanılması ile elde edilen maden türleridir. Bunlar, mermer, fosfat, kükürt gibi madenlerdir.
Tüm bu madenler haricinde bir de yakılarak enerji elde edilen madenler vardır. Bunlar da; petrol, kömür, doğalgaz gibi madenlerdir.
Türkiye, maden ve enerji bakımından zengin bir ülkedir. Türkiye’deki madenlerin aranıp bulunmasına 1995 yılında kurulan Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü (MTA) ile başlanmıştır. Maden araştırma konusunda gerekli sermaye desteği Etibank tarafından karşılanmaktadır.
Türkiye’deki Madenler Nelerdir?
- Demir
- Bakır
- Krom
- Boksit
- Bor mineralleri
- Zımpara taşı
- Kükürt
- Barit
- Tuz
- Manganez
- Antimon
- Fosfat
- Asbest
- Mermer
Demir Madeni
Demir, Türkiye’de en yüksek oranda görülen madendir. Türkiye’nin hemen hemen yer yerinde görülebilen bu madenlerin tamamı işlenmemektedir. Bunun yerine tenörü en yüksek olan madenler işletilmektedir. Bu alanda Divriği ve Kangal (Sivas), Hekimhan ve Hasançelebi (Malatya), Havran (Balıkesir), Kayseri, Niğde ve Adana illerinin Orta Toroslar’daki Aladağlar’a yakın kesimleri, Kahramanmaraş ve Hatay’da yer alan demir madenleri işletilmektedir.
Bu bölgelerden elde edilen cevher, Karabük, Karadeniz Ereğlisi, İskenderun, Kırıkkale, Sivas ve İzmir’deki demir – çelik fabrikalarında işletilmektedir. Yıllık ortalama 4-6 milyon ton civarında elde edilen demir, Türkiye’de artan ihtiyaçtan dolayı bazen yetersiz gelebilmektedir. Bu ihtiyacın karşılanması için bazı yıllar, demir ithalatı yapılmaktadır.
Bakır Madeni
Bakır madeninde dünyanın yedinci sırasında yer alan Türkiye’de bakır madenleri bir hayli geniştir. Yıllık üretimimiz, tüvonan olarak ortalama 3-5 milyon tonu bulmaktadır. Bakır cevheri, diğer cevherlerden farklı bir yapıya sahiptir. Kolay işlenebilir özelliklere sahip olmasının yanında iletkenlik oranı yüksek olduğu için elektrik ve elektronik sanayisinde kullanılmaktadır. Türkiye’de bakır madeninin en çok bulunduğu yerler; Murgul (Artvin), Küre (Kastamonu), Maden (Elazığ) ve Çayeli (Rize) bölgelerinde bulunmaktadır. Buralarda elde edilen bakırın işlenmesi işlemi ise Samsun, Murgul ve Maden’deki işletmelerde yapılmaktadır.
Krom Madeni
Paslanmaz çelik sanayinde kullanılan krom, sertlik derecesi en yüksek ve paslanmaya karşı en dayanıklı madendir. Bu da mutfak eşyaları ve makine parçalarında daha fazla kullanılmasını etkilemektedir. Türkiye’de son yıllarda 500 bin tonun altına düşen krom madeninin bulunan kısmından büyük bir bölümü ihraç edilir. Türkiye’de krom madeninin en çok bulunduğu bölgeler; Guleman (Elazığ), Kopdağı (Erzincan), Fethiye ve Köyceğiz (Muğla), Acıpayam ve Buldan (Denizli), Orhaneli (Bursa), Mihalıççık (Eskişehir), Karsantı, Pozantı (Adana) ve Kayseri’dir. İhraç edilen krom madeninden geriye kalan kısım, Elazığ ve Antalya’daki ferro krom fabrikalarında işlenmektedir.
Boksit Madeni
Birçok alanda kullanılan alüminyumun hammaddesi boksit madenidir. Boksit cevherinin işlenmesi ile alüminyum elde edilir. Bu maden, birçok alanda kullanıldığı için son derece değerli madenler arasında yer alır. elektrik – elektronik sanayii, izolasyon malzemelerinin yapımında, konserve ve ambalaj sanayiinde, inşaat sektöründe ve otomotiv sanayi başta olmak üzere birçok alanda kullanılan alüminyum için kullanılan boksit madeni yatakları Türkiye’de Akseki (Antalya), Seydişehir (Konya), Milas (Muğla) ve Saimbeyli (Adana) bölgelerinde daha fazladır. Bu bölgelerde çıkartılan boksit, Seydişehir’deki alüminyum tesislerinde işletilmektedir.
Bor Mineralleri
Plastik, elyaf, ısıya dayanıklı cam sanayii, temizlik maddeleri üretimi, fotoğrafçılık, emaye ve porselen, çimento, ilaç ve boya sanayii alanları başta olmak üzere, roket ve jet yakıtları ile nükleer enerji alanında kullanılan bor mineralleri, Türkiye’nin sahip olduğu değerli madenlerinden biridir. Tuz bileşiği halinde olan bor mineralleri, hafif ve kimyasal etkilere karşı son derece dayanıklıdır. Bu da madenin değerli olmasını etkileyen en büyük özelliklerin oluşmasını etkilemektedir. Türkiye’de bor mineralleri yatakları Seyitgazi (Eskişehir), Bigadiç ve Susurluk (Balıkesir), Emet (Kütahya) ve Mustafa Kemalpaşa (Bursa) yörelerinde bulunmaktadır. Buralarda elde edilen bor minerallerinin işlenmesi işlemi Bandırma (Balıkesir)ve Kirka (Eskişehir) yörelerindeki fabrikalarda yapılmaktadır.
Zımpara Taşı
Ahşap ve metal yüzeylerin parlatılmasında kullanılan zımpara taşı da bir maden türüdür. Başkalaşım kayaç türü olan sert bileşke olan zımpara taşı, Türkiye’de en çok Yatağan (Muğla), Aydın ve Denizli bölgelerinde bulunmaktadır.
Kükürt Madeni
Asfalt yapımında, tarım alanlarının ilaçlanmasında ve kimya sanayinde kullanılan kükürt madeni, kimyasal özelliğe sahiptir. Türkiye’de kükürt yatağı Keçiborlu (Isparta) yöresindeki işletmelerde işletiliyordu daha önceleri. Ancak bu işletmeler kapatılarak bu ihtiyaç ithalat yoluyla veya petrol rafinerilerinin atıklarından elde edilmektedir.
Barit Madeni
Boya, deri, kumaş ve elektronik eşyalarda (televizyon) da kullanılan barit madeni aynı zamanda Petrol ve gaz sondajlarında baskıyı kontrol etmek ve patlamalar sırasında kuyu duvarlarını sabitleştirmede kullanılan bir maden türüdür. Alanya ve Gazipaşa (Antalya), Elbistan (Kahramanmaraş), Muş ve Eskişehir yörelerinde yer alan barit yataklarından çıkartılarak İzmit, İzmir, Elazığ, Eskişehir ve Antalya’da yer alan barit unu fabrikalarında işletilmektedir.
Tuz
Denizlerden, göllerden ve kaya tuzu yataklarından elde edilen tuz madeni, kimya sanayii, dericilik, konserve ve salça sanayii gibi birçok alanda kullanılmaktadır. Türkiye’de üretilen tuzun yarıdan fazlası göllerden üretilmektedir. Yıllık ortalama tuz üretimi Türkiye’de 1.750.000 ile 2.200.000 ton arasında değişmektedir. Türkiye’nin en önemli tuz yatağı, Tuz Gölü’dür. Burası haricinde İzmir körfezindeki Çamaltı Tuzlası da önemli bir tuz yatağıdır. Kaya tuzu yataklarımız ise Çankırı, Kırşehir, Nevşehir, Yozgat, Erzurum, Iğdır, Kağızman (Kars) ve Ağrı bölgeleridir.
Türkiye’nin Enerji Kaynakları
Türkiye’de maden yatakları kadar enerji kaynakları da önemli bir konuma sahiptir. Türkiye’nin farklı bölgelerinde farklı enerji kaynakları bulunmaktadır. Bu enerji kaynaklarını şu şekilde sıralayabiliriz.
- Taşkömürü
- Linyit
- Petrol
- Doğalgaz
- Su gücü
- Rüzgar gücü
- Güneş enerjisi
- Jeotermal enerjisi
- Nükleer enerji
Taşkömürü
Kalorisi yüksek olduğundan ülkemizde demir – çelik sanayiinde yakıt olarak kullanılan taşkömürü, Türkiye’de Zonguldak (Ereğli’den Amasra’ya kadar) geniş bir havzada elde edilmektedir. Buralardan elde edilen taşkömürünün büyük bir bölümü Ereğli ve Karabük’teki demir – çelik fabrikalarında, geri kalanı ise Çatalağzı termik santralinde elektrik enerjisi için kullanılır.
Linyit
Elbistan (Kahramanmaraş), Soma (Manisa), Kütahya (Seyitömer, Tunçbilek veTavsanlı), Yatağan (Muğla), Çan (Çanakkale), Beypazarı ve Nallıhan (Ankara), Erzurum ve Amasya gibi Türkiye’nin birçok yerinde elde edilebilen linyit, Türkiye’de yarısından fazlası termik santrallerde kullanılır, geriye kalan kısım ise konutların ısıtılmasında ve sanayilerde kullanılmaktadır. Linyit, taşkömürüne karşı daha az kalorisi daha düşüktür.
Petrol
Türkiye, petrol bakımından zengin bir ülke değildir. Yıllık ortalama 25,5 milyon ton ihtiyaç duyulan petrolün sadece yüzde 10’luk kısmı Türkiye’deki petrol yataklarından karşılanmaktadır. Türkiye’deki petrol üretiminin büyük bir bölümü Güneydoğu Anadolu bölgesinde elde edilmektedir. Ham olarak elde edilen petrol, Batman’daki rafineride işletilir. Dışarıdan ithal edilen ham petrol ise İzmit (İpraş), İzmir Aliağa), Kırıkkale (Ortadoğu) ve Mersin v”as rafinerilerinde islenmektedir.
Doğalgaz
Türkiye’de de dünya genelinde olduğu gibi temiz bir yakıt olmasından dolayı doğalgaz kullanımı her geçen sene artmaktadır. Ancak Türkiye’de doğalgaz olmadığı için ihtiyacın tamamı Rusya’dan ithal edilerek karşılanmaktadır.
Su gücü
Türkiye’de en çok bulunan enerji kaynaklarının başında su gelmektedir. Türkiye’nin birçok yerinde yer alan akarsular, üzerine kurulan barajlarla elektrik üretimini karşılamaktadır. Bunun haricinde tarım alanlarının sulanması ve diğer su ihtiyacının karşılanması konusunda da Türkiye’nin su kaynakları son derece zengindir.
