Afet Nedir, Kaça Ayrılır? Afetler Hakkında Bilinmesi Gerekenler
Afet Hakkında Bilinmesi Gerekenler
Afetler, doğal olarak gelişen, can ve mal kaybına neden olan olaylardır. Yani herhangi bir şekilde insan etkisi olmaksızın gerçekleşirler. Doğal afetler, genellikle kısa sürelidir. Mesela yaşanan en büyük depremler bile birkaç saniyelik olaylardır. Ancak tahribatı ise bazen yıllar geçmesine rağmen onarılmayabilir. Doğal afetlerin yaşanmasından sonra meydana gelen hasarı toparlamak ise insanların işidir. Yani kendiliğinden düzelen bir durum değildir. Binaların yıkılması, yangınların verdiği zararlar, heyelanın neden olduğu toprak kayması sonucunda meydana gelen zararların tamamı insanlar tarafından giderilir.
Afetler, genel olarak deneyim ve araştırmalar sonucunda hangi bölgelerde daha sık meydana geleceği bilinen olaylardır. Örneğin; deprem, tsunami, volkanik patlamalar, heyelan, çığ, sel veya don gibi doğal afetlerin daha çok hangi bölgelerde meydana geleceği, yapılan araştırmalar neticesinde tespit edilebildiği için yaşanacak bir afette zararın en az olması için gerekli bazı önlemler alınır.
Doğal olarak meydana gelen afetler, bazen de beraberinde başka afetleri getirir. Mesela sel veya heyelandan sonra salgın hastalıklar, depremden sonra tsunami gibi afetler, başka afetlerin getirdikleri yeni doğal afetlerdir.
Doğal afetler, kısa sürede meydana gelmesine rağmen, tahribatlarının giderilmesi uzun yıllar alabilir. Ancak bunun haricinde “afet” olarak adlandırılsa da uzun sürede gerçekleşebilen bazı olaylar da yine afetler kapsamına alınmaktadır. Buna örnek olarak erozyon verilebilir. Erozyon, toprak kaymasına verilen isimdir. Bu durum her ne kadar doğal afetler kapsamında yer alsa da insanların bunu engellemesi mümkündür. Bölgeye sığ ağaçlar dikmek, arazilerin tahrip olmasının önüne geçmek gibi işlemler, erozyonu önlemek adına faydalı işlerdir. Ancak önlenmediğinde, diğer afetlerden çok daha büyük sonuçların yaşanmasına neden olabilen erozyon bazen de yaşanan bölgeden insanların göç etmesini bile gerektirebilmektedir.
Afetler, kökenine bağlı olarak iki farklı grupta incelenirler. Bunlar;
- Beşeri afetler
- Doğal afetler
Beşeri Afet Nedir?
Beşeri afetler, isminden de anlaşılacağı üzere kendiliğinden meydana gelmeyen, kısmen insanların kendi eliyle yaptıkları afet türleridir. Bunlar;
- Toprak erozyonu
- Hava kirliliği
- Asit yağmurları
- Ozon tabakasının delinmesi
- Su kirliliği
- Toprak kirliliği gibi insanların kendi eliyle getirdikleri afetlerdir.
Beşeri afetleri engellemek için insanların dikkat etmesi gerekir. Toprak erozyonunun yaşanmaması için arazilerin boş yere tahrip edilmemesini sağlamak, hava kirliliğine neden olan etkenleri ortadan kaldırmak, doğanın dengesiyle oynamamak, ozon tabakasının delinmesine neden olan kimyasalları en aza indirgemek beşeri afetlerin önüne geçmek için yapılması gereken işlemlerdir. Bunun haricinde su kirliliğinin önüne geçmek için su kaynaklarını doğru şekilde kullanmak ve toprak kirliliğinin oluşmaması için özellikle sanayi alanlarının şehir dışında kurulması gibi önlemler, beşeri afetleri engellemek adına önemli etkenlerdir.
Doğal Afet Nedir?
Doğal afetler, kısmen insan eliyle gerçekleşen depremler olsa da genel anlamda bakıldığında tabii olarak gerçekleşen olaylardır. Bazı doğal afetlerin nedeni ise tamamen insan olarak görülebilmektedir. Yani alınmayan önlemler, afet öncesi yapılması gerekenlerin yapılmaması veya afete neden olacak hareketlerde bulunulması, her ne kadar doğal olaylar olsa da insanların yaptırımları ile meydana gelen olaylardır. Doğal afetler, kendi aralarında iki grup altında incelenir. Bunlar;
- Jeolojik kökenli afetler
- Meteorolojik kökenli afetler.
Jeolojik Kökenli Afet Nedir?
Jeolojik kökenli afetler, kaynağını doğrudan yer kabuğundan veya yerin derinliklerinden alan afet türleridir. Bunların önüne geçmek mümkün değildir fakat tahribatını en aza indirmek, insanın elindedir. Jeolojik kökenli en çok görülen afetler şunlardır;
- Deprem
- Heyelan
- Kaya düşmesi
- Çamur seli
Meteorolojik Kökenli Afet Nedir?
Atmosfer olaylarının (sıcaklık, yağış, basınç ve rüzgâr) insan için yararlı olduğu sınırının aşılmasıyla meydana gelen afetlere meteorolojik afet denir. Kısaca, atmosfer olayları sonucunda meydana gelen afetlere verilen isimdir. Meteorolojik afetlerde en çok görülenler ise şunlardır;
- Sel
- Aşırı kar
- Çığ düşmesi
- Don olayları
- Fırtına
- Tipi
- Yıldırım düşmesi
- Dolu yağması
- Sis
- Kuraklık
- Orman yangını
- El Nino
- İklim değişiklikleri gibi afetlerdir.
Atmosfer kökenli olan meteorolojik afetler bazen de bölgenin durumuna bağlıdır. Örneğin sis, çığ ve sel gibi doğal afetler…
Afetler, genel olarak can ve mal kaybına neden olan olaylardır. Ancak bazı afetlerde kayıplar sonrasında da yaşanabilmektedir. Mesela deprem gibi doğal afetlerde; can ve mal kaybı yaşanır ve bunlar deprem sonrasında onarılabilecek durumlardır. Fakat bununla birlikte sel, heyelan ve çığ gibi meydana gelen doğal afetlerde, tahribatlar sonrasında da kendini gösterebilmektedir. Mesela sel, can ve mal kaybına neden olan bir afettir. Ancak selin oluşmasıyla birlikte meydana gelen bir başka durum ise selin getirdiği moloz, kum, çakıl ve balçık gibi şeylerdir. Bunlar da tarım arazilerinin verimsizleşmesine neden olur. Ancak zararları afetin yaraları sarılmaya başlandıktan sonra kendini gösterir.
Deprem Nedir?
Yerkabuğu içerisinde kırılmaların meydana gelmesiyle oluşan titreşimler, dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamı ve yeryüzünün sarsan olaylara deprem denir. Yer katmanlarında oluşan şok dalgalarının sebep olduğu olaylara deprem denir. Deprem, doğal afetler içerisinde yer alan afet türlerinden biridir. Birkaç saniye içerisinde gerçekleşen bu olayda, can ve mal kayıpları meydana gelir.
Depremin önüne geçmek mümkün değildir, ancak depremde yaşanacak tahribatın büyüklüğünü önlemek insanın elindedir. Depreme dayanıklı yerlerin inşa edilmesi, deprem esnasında insanların sığınacakları deprem sığınaklarının inşa edilmesi ve deprem esnasında bilinçli şekilde hareket edilmesi, yaşanacak can ve mal kaybını en aza indirebilir.
Toprak Kayması (Heyelan)
Heyelan veya diğer adıyla “toprak kayması” da doğal afetler arasında incelenen afet türlerinden biridir. Zemini kaya veya yapay dolgu malzemesinden oluşan bir yamacın yerçekimi, eğim, su ve benzeri kuvvetlerin etkisinde kalması ile meydana gelen toprak kaymasına heyelan ismi verilir.
Heyelanlar, depremden farklı olarak çok kısa sürede meydana gelebildiği gibi uzun yıllar içinde de gerçekleşebilen olaylardır. Yeryüzünde çok sık meydana gelen toprak kayması olayları yaygın bir kütle hareketi çeşididir ve aşınmada önemli rol oynarlar. Türkiye’de toprak kaymasının en çok görüldüğü yer Karadeniz’in Doğu Karadeniz bölgesidir.
Sel
Yeryüzünde sık meydana gelen doğal afetler içerisinde yer alan sel baskınları, kısa süreliğine toprağı belirli bir sürede tamamen ve kısmen su altında kalmasına verilen isimdir. Dünyanın birçok yerinde görülebilen sel felaketi, akarsu, deniz veya göl gibi büyük su kitlelerinin suya fazlasıyla yüklenmesi sonucu meydana gelir. Sel felaketi, can ve mal kaybına neden olan afetler arasındadır. Yukarıda da belirttiğimiz gibi sel felaketi, can ve mal kaybının yaşanmasıyla birlikte beraberinde getirdiği kum, çakıl, balçık gibi zararlı maddelerin tarım arazilerine bulaşmasına neden olur. Bu da tarım arazilerinin verimsiz hale gelmesine neden olur ki bu da onarılması güç olan bir durum olduğu için bazen insanların göç etmesini bile gerektirmektedir.
Çığ
Aşırı kar yağışının olduğu bölgelerde daha çok meydana gelen çığ felaketi, karların yüksek yerlerde birikerek aşağıya doğru kütleler halinde düşmesine denir. Bu olay, kendiliğinden gerçekleşebildiği gibi fiziki faktörlere de bağlıdır. Mesela bir hayvanın veya kayakçının oynak tabakayı çiğnemesi sonucunda da meydana gelebilen olaydır.
Orman Yangını
Orman yangınları, hem doğal hem de beşeri felaketler arasında değerlendirilir. Yıldırım düşmesi, yanardağ patlaması ve yüksek sıcaklık faktörlerinden dolayı meydana gelen orman yangınları, doğal afetler kapsamındadır. Buna ek olarak insanların dikkat etmemesi, piknik sonrasında yaktıkları ateşi söndürmemeleri, sigara izmaritini kolay tutuşabilecek orman alanlarına atmaları gibi durumlardan dolayı da orman yangınları meydana gelebilmektedir. Bu tip nedenlerden dolayı meydana gelen yangınlar, beşeri felaket sınıfına girmektedir.
