Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru Koşulları Ve Kabul Edilebilirlik Kriterleri
Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru Koşulları ve Kabul Edilebilirlik Kriterleri
Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Hakkı 23 Eylül 2012’de hayatımıza girmiştir. Bireysel başvuru hakkı vatandaşlarımıza tanındığı ilk sene mahkeme 9000 bireysel başvuru almıştır. Bu sayı giderek artmış ve 2019 yılında yıllık 43000 başvuru almıştır. 23 Eylül 2012 tarihinden itibaren Mayıs 2020 tarihine kadar toplam 268000 bireysel başvuru almış bu başvuruların 224000’i karara bağlanmıştır. 44000 başvuru da derdest olarak karara bağlanmayı beklemektedir.
Türkiye Cumhuriyeti 1954 yılında AİHS taraf olmuştur. Ardından ülkemiz 1987 yılında AİHM bireysel başvuru hakkını vatandaşlarına tanımıştır. 199 yılında da AİHM yargısal yetki hakkını tanımıştır. Bireysel başvurunun hayata geçirildiği 2012 tarihinden itibaren de Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru hakkı tanındıktan sonra AİHM’ne başvurabilmenin şartı olarak bireysel başvuru hakkı kullanılmalıdır.
Anayasa Mahkemesi 3 ana birimden oluşur. Kısaca açıklayalım.
Genel Kurul: Kanunların, cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve TBMM içtüzüğünün anayasaya şekil ve esas bakımından uygunluğunu denetler. Ayrıca bölümler arasında ortaya çıkan içtihat farklılıklarını gidermekle yükümlüdür.
Bölümler: Genel Kurulun altında bölümler bulunur. Anayasa Mahkemesinde iki bölüm vardır. Her bölümde bir başkan ve beş üye bulunur. Bireysel başvuruda esas incelemeyi yapan bölümlerdir.
Komisyonlar: Her bölümün altında üçer tane komisyon bulunur ve her komisyon iki üyeden oluşur. Bireysel başvuruda ilk incelemeyi yapan ve kabul edilebilirlik kararını veren birim komisyonlardır.
Başvuru Şekli
Anayasa Mahkemesinin resmi internet sitesinde bulunan ve 01.01.2019 tarihinde güncellenmiş olan başvuru formu kullanılarak bireysel başvuru yapılmalıdır.Mahkemenin internet sitesinde bulunan bu form kullanılmazsa bu durum eksiklik bildirimi gerektirecektir.
Bireysel başvuru formu doldurulduktan sonra Anayasa Mahkemesine doğrudan verilebileceği gibi yerel mahkemeler, cumhuriyet savcılıkları, Türkiye Cumhuriyeti yurtdışı temsilcilikleri gibi kanallar aracılığıyla da iletilebilir. Anayasa Mahkemesi posta, telgraf, e-mail veya uyap üzerinden bireysel başvuru kabul etmemektedir. Yukarıda saydığımız kanallar dışında yapılan başvurular dikkate alınmaz. Ayrıca yapılan başvurular harca tabidir. 2020 itibariyle harç ücreti 446.90 TL’dir.
Bireysel başvuru hakkından Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları faydalanabileceği gibi yabancı vatandaşlarda faydalanabilir. Ancak yabancı vatandaşlar yalnızca Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına tanınan haklarla ilgili başvuru yapamazlar.
Bireysel Başvurunun Kabul Edilebilirlik Değerlendirmesi
Anayasa Mahkemesi öncelikle başvuruları şekli yönden inceler. Bu incelemede Anayasa Mahkemesi İç Tüzüğünde belirlenmiş aşağıdaki hususlar kontrol edilir.
Bireysel başvuru formu ve ekleri
MADDE 59- (Değişik: 6/11/2018 tarihli ve 30587 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İçtüzüğün 8 inci maddesi ile) (1) Başvurular, İçtüzük ekinde (EK-1) örneği bulunan ve Mahkemenin internet sitesinde yayımlanan başvuru formu kullanılarak resmî dilde yapılır.
(2) Başvuru formunda aşağıdaki hususlar yer alır:
a) Başvurucunun T.C. kimlik numarası, adı, soyadı, anne adı, baba adı, doğum tarihi, cinsiyeti, uyruğu, mesleği ve adresi, varsa telefon numaraları ve elektronik posta adresi.
b) Başvurucunun tüzel kişi olması hâlinde; Merkezi Sicil Kayıt Sistemi (MERSİS) numarası, unvanı, adresi ve tüzel kişiliği temsile yetkili kişinin adı, soyadı ve T.C. kimlik numarası, MERSİS numarasının bulunmaması hâlinde tüzel kişinin vergi numarası veya kayıtlı olduğu sicil ve numarası ile varsa telefon numaraları ve kayıtlı elektronik posta adresi.
c) Başvurunun;
1) Avukat vasıtasıyla yapılması hâlinde; avukatın adı, soyadı, kayıtlı olduğu baro ve sicil numarası, yazışma adresi, varsa telefon numaraları ve elektronik posta adresi.
2) Avukat olmayan kanuni temsilci vasıtasıyla yapılması hâlinde; kanuni temsilcinin T.C. kimlik numarası, adı, soyadı, anne adı, baba adı, doğum tarihi, uyruğu, yazışma adresi, varsa telefon numaraları ve elektronik posta adresi.
ç) Kamu gücünün ihlale neden olduğu iddia edilen işlem, eylem ya da ihmaline dair olayların tarih sırasına göre özeti.
d) Bireysel başvuru kapsamındaki güncel ve kişisel haklardan hangisinin hangi nedenle ihlal edildiği ve buna ilişkin gerekçeler ve delillere ait özlü açıklamalar.
e) İhlal edildiği iddia edilen temel haklar ve bunlara ilişkin açıklamaların birbirleriyle ilişkilendirilerek ayrı ayrı yapılması.
f) Başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin aşamaların tarih sırasına göre yazılması.
g) Başvuru yollarının tüketildiği veya başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarih.
ğ) Başvuru mazeret nedeniyle süresi içinde yapılamamışsa buna dair açıklamalar.
h) Başvurucunun talepleri.
ı) Başvurucunun Mahkeme önünde devam eden bir başka başvurusu varsa numarası.
i) Varsa kamuya açık belgelerde kimliğinin gizli tutulması talebi ve bunun gerekçeleri.
j) Kısa mesaj (SMS) veya elektronik posta yoluyla bilgilendirme yapılmasını isteyip istemediği.
k) Başvurucunun veya avukatının ya da kanuni temsilcisinin imzası.
l) Varsa İçtüzüğün 73 üncü maddesi kapsamında maddi ve manevi bütünlüğüne yönelik tedbir talebi ve bunun gerekçeleri.
(3) Başvuru formuna aşağıdaki belgelerin ya da onaylı örneklerinin eklenmesi zorunludur:
a) Kanuni temsilci veya avukat vasıtasıyla takip edilen başvurularda başvurucuyu temsile yetkili olduğuna dair mevzuata uygun belge.
b) Harcın ödendiğine dair belge.
c) Başvuru bizzat yapılmış ise başvurucunun kimliğini tespite yarar resmî belgenin onaylı örneği.
ç) Tüzel kişi adına kanuni temsilcinin başvurması hâlinde, başvuru tarihi itibarıyla temsile yetkili olunduğunu gösteren resmî belgenin onaylı örneği.
d) Nihai karar ya da işlemi öğrenme tarihini gösteren belge.
e) Başvuruda ileri sürülen hak ihlali iddialarını temellendirecek belgelerin onaylı örnekleri.
f) Tazminat talebi varsa uğranılan zarar ve buna ilişkin belgeler.
g) Olağan ve olağanüstü kanun yolu başvuru dilekçelerinin onaylı örnekleri.
ğ) Başvuru süresinde yapılamamışsa varsa mazereti ispatlayan belgeler.
h) Adli yardım talebi varsa başvurucunun yargılama giderlerini karşılayabilecek durumda olmadığını gösteren mali durumuna ilişkin belgeler ile mevzuatta adli yardım talebinde bulunabilmek için öngörülen diğer belgeler.
(4) Başvurucu, üçüncü fıkradaki belgeleri herhangi bir nedenle sunamaması hâlinde bunun gerekçelerini belirterek varsa buna ilişkin bilgi ve belgeleri başvuru formuna ekler. Mahkeme, mazereti kabul etmesi hâlinde ve gerekli gördüğü takdirde bu bilgi ve belgeleri resen toplar.
(5) Başvuru formunda belirtilen bilgilerde ve başvuruyla ilgili koşullarda herhangi bir değişiklik olduğunda bunun Mahkemeye bildirilmesi zorunludur.1
(1) 59 uncu maddede yapılan değişiklikler 1/1/2019 tarihinde yürürlüğe girecektir.
Formun ve eklerinin hazırlanmasına ilişkin ilkeler
MADDE 60- (1) (Değişik: 6/11/2018 tarihli ve 30587 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İçtüzüğün 9 uncu maddesi ile) Başvuru formu, İçtüzüğün 59 uncu maddesine uygun olarak düzenlenir ve aynı maddede belirtilen belgeler ya da mevzuat gereği suret çıkarma yetkisi bulunan kişi veya makamlarca onaylı örnekleri başvuru formuna eklenir.
2) Başvuru formu okunaklı ve başvurunun esasına yönelik özlü bilgileri içerir şekilde hazırlanır. Başvuru formunun ekler hariç on sayfayı geçmesi hâlinde başvurucunun ayrıca başvuru formuna olayların özetini eklemesi gerekir.
(3) Başvurucu, başvuru formunun ekinde sunduğu belgeleri, tarih sırasına göre numaralandırarak her bir belgeyi tanımlayıcı başlıklar hâlinde dizi pusulasına bağlar.
Yukarıdaki şekli hususlarda bir eksiklik görülmesi durumunda başvurucuya 15 günlük süre verilir ve eksikleri tamamlaması bekleniyor. 15 gün içerisinde eksikliklerin tamamlanmaması durumunda başvuru idari yönden reddine karar verilir.
Başvurunun Mükerrerliği
Başvurucu aynı konuda ve aynı ihlal iddiasına ilişkin olarak daha önce bir başvuru yapmış ise bireysel başvurusu mükerrer başvuru nedeniyle reddine karar verilir.
Bireysel başvuru için gerekli olan formda Anayasa Mahkemesinde devam eden bir yargılamanız bulunuyor mu şeklinde bir beyan bölümü vardır. Formdaki bu bölümde devam eden başvuru yok şeklinde beyan edilmesine rağmen devam eden başvurunun olduğu tespit edildiği takdirde bireysel başvuruyu kötü niyetli olarak kullanma değerlendirilmesi yapılmaktadır.
Mahkemenin Yetkisine İlişkin Kabul Edilebilirlik Değerlendirmesi
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunabilmek için başvurucunun güncel, kişisel ve doğrudan bir hakkının ihlal edilmesi gerekmektedir. Mahkeme kişi bakımından yetkisini değerlendirirken başvurucunun iddia ettiği fail eylem nedeniyle başvurucunun mağdur olup olmadığını ele alır. Eğer kişinin mağdur sıfatı gözükmüyorsa kişi bakımından yetkisizliğe kara verilebilir.
Anayasa Mahkemesi Actio Popularis yani Halk Davaları şeklindeki davaları bireyel başvuruda incelemek için kabul etmemektedir. Bununla birlikte kamu tüzel kişilerinin de başvuruları kabul edilmemektedir. Burada sadece belediyeler, valilikler akla gelmesin bunlarla beraber üniversiteler ve barolar da Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapamamaktadır.
Yer Bakımından Yetki İncelemesi
Anayasa Mahkemesi Türkiye Cumhuriyeti’nin kontrolü altında gerçekleşen veya gerçekleşme ihtimali bulunan ihlal iddialarını incelemekle mükelleftir.
Bu konuya verilebilecek en ilginç örnek; bir Türkiye Cumhuriyeti vatandaşının anayasa mahkemesine bireysel başvuru yaparak anayasal haklarının Fas Krallığında 40 gün hakim karşısına çıkarılmadan gözaltında tutularak ihlal edildiğini iddia etmiştir.Yapılan başvuruda Fas Krallığında gerçekleşmiş olan tutuklama, gözaltına alma, hakim karşısına çıkarılmama sürecine ilişkin şikayette bulunulmuştur. Anayasa Mahkemesi esas ilişkin yaptığı incelemede Fas Krallığında gerçekleşen süreçte Türk makamlarının etkisini incelemiştir. Türk makamlarının sürece ilişkin bir müdahalesinin olmaması sebebiyle başvuruya yer bakımından kabul edilmezlik kararı vermiştir.
Zaman Bakımından Yetki
Türkiye Cumhuriyeti Devleti vatandaşlarına 23 Eylül 2012 tarihinden itibaren Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Hakkını kullanma imkanı vermiştir.Bu tarihten çnce kesinleşen işlem ve kararlar aleyhine Anayasa Mahkemesine başvuruda bulunulması mümkün değildir.
Konu Bakımından Yetki
Anayasa Mahkemesine yapılan başvurunun kabul edilebilmesi için ihlal edildiği iddia edilen hakkın Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Ek Protokollerinde düzenlenmiş ve koruma altına alınmış olması gerekmektedir.
Türkiye Cumhuriyeti anayasası hakları çok geniş bir biçimde düzenlemiştir. AİHM ve Ek Protokoller ise T.C Anayasasına göre daha dar kapsamlı olarak düzenlenmiştir. Buradan hareketle Anayasa Mahkemesinden konu bakımından kabul edilebilirlik kriterini karşılamadığı gerekçesiyle reddedilen bir başvurunun AİHM’de kabul edilebilmesi daha düşük bir ihtimaldir.
Başvuru Yollarının Tüketilmesi Şartı
Anayasa Mahkemesine başvuruda bulunabilmek için Türkiye Cumhuriyeti yargı sistemi içerisinde olağan kanun yollarının tüketilmesi gerekmektedir. Bu kriter ile temel hak ve özgürlüklere müdahaleyi inceleyecek son mercinin anayasa mahkemesi olması hedeflenmiştir.
30 Günlük Süre Kuralı
Anayasa Mahkemesine yapılacak olan bireysel başvurularda süre hak ihlali olduğu iddia edilen kararın veya işlemin öğrenilmesinden itibaren 30 gündür. Burada özellikle izah edilmesi gereken nokta Anayasa Mahkemesi mevzuatı tebligatı esas almaz, yapılan işlemin başvurucu tarafından öğrenildiği tarihi baz alır.
Elektronik tebligat yöntemi ile tebliğ edilen kararlar tebligatın posta kutusuna düştüğü tarihten itibaren değil açılıp okunduğu tarihten itibaren 30 günlük süre işlemeye başlayacaktır.
Açıkça Dayanaktan Yoksunluk
Anayasa Mahkemesine yapılan başvuruların büyük bir kısmı açıkça dayanaktan yoksunluk gerekçesiyle kabul edilebilirlik kriterini sağlayamamaktadır. En çok karşılaşılan konular;
-Bir ihlalin olmadığının açık olduğu şikayet türleri.
-Temellendirilmemiş şikayetler.
-Kanun yolu şikayeti.
-Karmaşık ve zorlama şikayetler.
Anayasa Mahkemesine yapılan bireysel başvurularda karşılaşılan en büyük sorun avukatların veya başvurucuların istinaf veya temyiz dilekçesine benzer usullerle başvuru yapmalarıdır. Yapılan başvurularda delillerin hakimler tarafından doğru değerlendirilmediği, hakimlerin hakkaniyete uygun karar vermediği şeklinde gelen şikayetler Anayasa Mahkemesi tarafından kanun yolu şikayeti olarak değerlendirilmektedir.
Başvuru Hakkının Kötüye Kullanılması
6216 sayılı yasa ve Anayasa Mahkemesi içtüzük de başvuru hakkının kötüye kullanılması ve sonucunda uygulanacak olan yaptırımlar düzenlenmiştir. Başvurucunun istismar edici, yanıltıcı ve başvuru hakkını açıkça kötüye kullandığının tespit edilmesi durumunda yapılan başvurunun reddine karar verilir. Ayrıca başvurucuya 2000 TL’ye kadar disiplin para cezası verilmektedir.
Avukatlar tarafından ölmüş kişiler hakkında yapılan başvurular da başvuru hakkının kötüye kullanılması çerçevesinde değerlendirilmektedir. Ölen kişi adına yapılan başvurularda Anayasa Mahkemesi tarafından reddedilir ve kişi ölmüş olduğu için başvuran sıfatı avukata geçer. Kötü niyetli başvurucu olarak değerlendirilen avukata 2000 TL’ye kadar disiplin para cezası verilir. Ayrıca ilgili baroya da bildirimde bulunulur.
Stj. Av. Kazım İsmail KAZDAL
