Cümlede Anlam İlişkileri - Örnek Cümlelerle Cümlede Anlam İlişkileri Konu Anlatımı
Cümlede anlam ilişkileri, ilkokul 4. Sınıf Türkçe ders konuları arasında yer almaktadır. Biraz uzun bir konu olsa da dikkatli bir şekilde çalışıldığında anlaşılması kolay hale gelebilen bir konudur. Bu yazımızda cümlede anlam ilişkileri hakkında detaylı bilgi ve örnekler vererek konunun daha iyi anlaşılmasına yardımcı olacağız.
Cümlede anlam ilişkileri, 8 başlık altında incelenir. Bunlar;
- Eş Anlamlı Cümleler
- Yakın Anlamlı Cümleler
- Karşıt (Zıt) Anlamlı Cümleler
- Neden (Sebep) - Sonuç İlişkili Cümleler
- Amaç - Sonuç İlişkili Cümleler
- Koşul - Sonuç İlişkili Cümleler
- Açıklama İlişkili Cümleler
- Karşılaştırma Cümleleri
Eş Anlamlı Cümleler Nedir?
Bir konuyu anlatırken, bir varlıktan söz ederken veya bir durum hakkında bilgi verirken aynı konu ve düşüncenin farklı sözcüklerle ifade edilmesine eş anlamlı cümleler denir. Mesela “Bu kovanın yarısı su doludur” cümlesi ile “Bu kovanın yarısında su yoktur” cümleleri aslında aynı şeyi ifade eder. Yani kovanın yarısının boş olduğunu ifade eder. Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için aşağıdaki örnekleri inceleyelim.
Eş Anlamlı Cümlelere Örnekler
“Ayın sadece ilk yarısında çalışacağım” cümlesi ile “Ayın son yarısında çalışmayacağım” cümlesinde kullanılan iki ifade de aynı sonuca çıkmaktadır. Yani ayın birinci yarısında çalışacağını ikinci yarısında ise çalışmayacağını ifade etmiştir.
“Dersin ilk bölümünü tanışma ile geçirdik”, “Dersin ikinci bölümünde ders işledik” Burada kullanılan ifadenin tersi de aynı sonucu verir. Yani ilk bölümünde tanışmayı, ikinci bölümünde ise dersin işlendiğini ifade eder.
Diğer örnekler:
“Hayatın güzellikleri içinde bazen sıkıntılar da olur.”
“Hayatın sıkıntıları için güzellikler de vardır.”
“Bu termosun yarısı su doludur.”
“Bu termosun yarısında su yok.”
Dikkatli bir şekilde verilen örnekleri incelediğinizde, aslında tüm cümleler de eş anlamlı cümlelerdir, sadece farklı sözcüklerle ifade edilmiştir.
Yakın Anlamlı Cümleler Nedir?
Yakın anlamlı cümleler, birbiri ile aynı ruhu taşıyan iki farklı cümleye denir. Bu cümleler, anlam olarak aynı olsa da söyleniş veya kullanış şekilleri birbirinden farklıdır. Aşağıda vereceğimiz örnekleri inceleyerek konuyu daha iyi anlayabilirsiniz.
Yakın Anlamlı Cümlelere Örnekler
“Bütün yılını sınavını başarıyla geçmeye adamıştı.”
“Yıl boyunca sınavda başarılı olmak için çalıştı.”
Yukarıda verdiğimiz örnekleri incelediğinizde, her iki cümlede de kişinin sınavda başarılı olmak için yıl boyunca çalıştığı anlaşılmaktadır.
“Sanatçılar, yaşları ilerledikçe eserlerinde tekrara düşebilirler.”
“Yaşları büyüyen sanatçılar, ilk dönemki özgünlüklerini kaybederler.”
Yukarıda verdiğimiz iki örnekte de sanatçıların yaşlandıklarında gençlik dönemdeki ruhlarını kaybettiğinden söz edildiği anlaşılmaktadır.
Karşıt (Zıt) Anlamlı Cümleler Nedir?
Karşıt yani zıt anlamlı cümleler, konu aynı olsa da yorumları birbirinden farklı yani zıt olan cümlelerdir. Aşağıda vereceğimiz örnekleri inceleyerek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayalım.
Karşıt anlamlı cümlelere örnekler
“Sanayileşme, ekonominin büyümesine yardımcı olur.”
“Sanayileşme, şehirlerde oksijen oranını düşürür”.
Yukarıdaki iki cümleye baktığımızda, birinci cümlede sanayileşmenin iyi olduğundan, ikinci cümlede ise kötü olduğundan söz edildiği anlaşılmaktadır.
Neden (Sebep) – Sonuç İlişkili Cümleler
Yapılan bir işin neden ve hangi sebeple yapıldığını anlatan cümlelere neden(sebep) – sonuç ilişkili cümleler denir. Bu tip cümlelerin yüklemlerine “niçin”, veya “neden” sorusu sorulduğunda cevapsız kalmaz. Bu tip cümlelerde birinci bölüm “neden” sorusuna cevap verirken ikinci bölüm “sonuç” bildirir. Aşağıda vereceğimiz örnekleri inceleyerek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayalım.
Neden – Sonuç ilişkili cümlelere örnekler
“Dün yorgun olduğum için maça gitmedim” (örnekte koyu renk ile belirtilen bölüm eylemin neden yapıldığını yani “neden” sorusuna cevap vermektedir.
“Yazın gelmesiyle bilet fiyatları arttı.”
“Bebek uyanmasın diye televizyonu kapattık.”
“Kar yağınca, gezimiz iptal edildi.”
“Defterim yırtıldığı için ödevimi yapamadım.”
Yukarıdaki cümlelerde koyu renkli bölümler, eylemin neden yapıldığını ifade etmektedir.
Neden – Sonuç ilişkisine örnekler
“Bahçeyi gece sula; daha erken büyür.”
“Böyle söyleme, üzülüyorum.”
Yukarıda verilen cümlelerin ilk bölümünde “neden” ikinci bölümünde ise “sonuç” bildirilmiştir.
Amaç-Sonuç İlişkili Cümleler
Amaç – sonuç ilişkili cümleler, eyleme “hangi amaçla?” sorusu sorulduğunca cevabı olan cümlelerdir. Yani eylemin hangi amaçla yapıldığını ifade eden cümlelerdir. Aşağıda vereceğimiz örnekleri inceleyerek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayalım.
Amaç – sonuç ilişkili cümlelere örnekler
“Yarışı kazanmak için çok çalıştı.”
“Öğrendiklerini anlatmak için annesine gitti”
“Zayıflamak için diyete başladı.”
Yukarıdaki örneklerde koyu ile belirtilen yerler, “amaç” diğer bölüm ise sonuç ilişkisini bildirmektedir.
Koşul (Şart) – Sonuç İlişkili Cümleler
Koşul – sonuç ilişkili cümleler de iki bölümden oluşur. Birinci bölümde şart koşulur, ikinci bölümde ise sonuç verilir. Mesela “Karnen iyi olursa, yazın tatile çıkarız.” Bu cümlede koyu olan bölüm “şart”, diğer bölüm ise “sonuç” ilişkisini bildirmektedir. Koşul – sonuç ilişkili cümleler “-se” şart ekiyle sağlanır. “ise”, “-ince”, “-dikçe”, “mi”, “ama”, “üzere”, “yeter ki” ile koşul anlamı sağlanmaktadır. Aşağıda verdiğimiz örnekleri inceleyerek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayalım.
Koşul – Sonuç ilişkili cümlelere örnekler
“Sınavı geçersem babam bisiklet alacak.”
“Hava iyi olursa, yüzmeye gideceğiz.”
“Yemeğini yersen, daha erken büyürsün.”
Yukarıda verdiğimiz örneklerde koyu olarak belirtilen yerler “koşul”, diğer yerler ise “sonuç” bildirmektedir.
Açıklama İlişkili Cümleler
Açıklama ilişkili cümleler, neden – sonuç ilişkili cümlelerin tam tersidir. Yani önce sonuç, sonra nedenin belirtildiği cümlelerdir. “Hastayken bir kere olsun arayıp sormadı, demek değerim bu kadarmış” örneğinde koyu ile belirtilen bölümde “sonuç” diğer bölümde ise “neden” belirtilmiştir. Aşağıda vereceğimiz örnekleri inceleyerek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayalım.
Açıklama ilişkili cümlelere örnekler
“Yarışa giderken performansı çok düşüktü, demek hiç çalışmamış.”
“Sınavı hiç iyi geçmedi, demek yeterince çalışmamış”
“Yanımıza geldiğinde çok yorgundu, demek tam iyileşmemiş.”
Yukarıda verdiğimiz örneklerde koyu renkle belirtilen bölümle “sonuç” diğer bölümde ise “neden” ilişkisi belirtilmiştir.
Karşılaştırma Cümleleri
Karşılaştırma cümleleri, bir durumu, varlığı veya kavramı birbiri ile karşılaştıran cümlelere denir. Bu tip cümlelerde benzerlik, farklılık, üstünlük gibi değişik durumlar ifade edilir. “Yazın biletler, kışa göre daha pahalıdır” cümlesinde “göre” sözcüğü, karşılaştırma ifade etmektedir. Karşılaştırma cümlelerinde “gibi, kadar, en, daha, çok, göre, fazla” gibi sözcükler yer alır. Aşağıda vereceğimiz örnekleri inceleyerek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayalım.
Karşılaştırma cümlelerine örnekler
“Kışın Karadeniz, Marmara bölgesinden daha soğuktur.”
“Yazın uçak biletleri, kışa göre daha pahalıdır.”
“Esra, Ahmet’e göre daha çalışkandır.”
Yukarıda koyu ile belirtilen yerler, karşılaştırma yapmak amacı ile kullanılmıştır.
