“de” ve “ki” Yazım Kuralları
“de” ve “ki” yazımını bilenler için bu konuda bir yanlışla karşılaşmak son derece sinir bozucudur. Bunun nasıl bir his olduğunu anlatmak çok zor ama eminim böyle hissedenler ne demek istediğimizi anlamıştır. Türkçe’yi kurallarına göre yazmak sadece kelimelerin yazılışını doğru bilmekle olmuyor, eklerin nasıl yazıldığını da bilmemiz gerek. Evet, Türkçe zor bir dil ama kurallar ve anlam açısından baktığımızda birçok dile göre kendisini çok daha güzel anlatan bir dil.
Öncelikle “de” bağlacı ve “-de” eki arasındaki farka örneklerle bakalım.
“-de” Eki ve “de” Bağlacının Yazımı
Bulunma, kalma durumu gösteren “-de” sözcüğe bitişik yazılır. Sokakta, köşede, kitapta, çantada, okulda, defterde…
- Bağlaç olan “de” ise diğer bağlaçların da görevi olduğu gibi cümleleri birbirine bağlar. Peki, biz bu bağlaç olanın hangisi olduğunu nasıl anlarız? Sözcüğü ya da cümleyi daha önceden bahsedilen veya öyle sayılabilen aynı görevdeki bir sözcüğe benzerlik, eşitlik ve katılma anlamları ile bağlayan “de” bağlaçtır.
Bunu örnek cümle vererek daha iyi açıklayabiliriz.
Ek olan “-de” için örnek: Kutuda okul ile ilgili evrakları bulabilirsin.
Bağlaç olan “de” için örnek:
- Ben bugün tiyatroya değil, sinemaya gitmek istiyorum.
- Ben de.
- Bağlaç olan “de” aynı zamanda pekiştirme görevinde de kullanılabilir. Anlamı veya duyguyu pekiştiren ve üstelemeyi anlatan “de” ayrı yazılır.
Örnek cümle: Sınav da sınav, diye tutturdu.
- Aynı zamanda “de” bağlacı küçümseme anlamı da verebilir.
Örnek cümle: Erkenden gelecekmiş de yetişecekmişiz.
Bağlaç olan “de” ile ek olan “-de” nasıl ayırt edilir sorusuna bir cevabımız daha var. Cümleden “de” yi çıkardığımızda anlam tamamen bozuluyorsa ektir ancak anlam tamamen bozulmuyor, sadece anlamda değişiklik oluyorsa bağlaçtır.
Yine örnek verelim.
Kutuda kalemim var, verir misin?
Kutu kalemim var, verir misin?
Burada kutu kalemim dediğimizde anlamsız bir cümle ortaya çıkarmış olduk. “de” yi çıkardığımızda anlam bozulduğuna göre bu “de” ektir.
Seni ben de anlıyorum ama onun kadar değil.
Seni ben anlıyorum ama onun kadar değil.
Burada ise “de” yi çıkardığımızda anlam bozulmuyor, sadece değişiyor ve anlatılmak istenen aynı kalıyor. Demek ki buradaki “de” bağlaç.
“-ki” Ekinin ve “ki” Bağlacının Yazımı
“de” bağlacı ile “-de” eki hakkında bahsettiğimiz durum “ki” bağlacı ve “-ki” eki için de geçerlidir. İkisi hep karıştırılır. İlgi eki olan “-ki” sözcüğe bitişik yazılır. Ek olduğunu anlamamız için şuna bakmalıyız: İlgi eki olan “-ki” sözcüğe bağlı olma ve ilgili bulunma anlamlarını katar. Bahçedeki çiçek, dolaptaki muz, o günkü adam…
- Bağlaç olan “ki” ise ayrı yazılır. Peki, bağlaç olan “ki”yi nasıl anlayacağız? Bağlaç olan “ki”, cümleler ya da cümle değerinde olan sözcükler arasında anlam bağı kurar.
Örnek cümle: Öyle soğumuştu ki eskiden yaşananları unutmuştu.
- Bağlaç olan “ki” aynı zamanda anlatımı pekiştirmeyi sağlar.
Örnek cümle: Hiç ağlamadı ki!
“ki” bağlacı ile ilgili bilinmesi gereken bir şey daha var: Kimi sözcüklerde “ki” bağlacı sözcüğe bitişmiş ve kalıplaşmıştır. Belki, çünkü, sanki, halbuki, oysaki, meğerki, mademki…
Damla DAĞ / NeOldu.com
