Demokrat Parti Dönemi Türkiye’de Meydana Gelen Siyasi, Ekonomik ve Sosyokültürel Gelişmeler

Demokrat Parti Dönemi, Soğuk Savaş Dönemi’nde Türkiye’de iyileştirmelerin gelişmeye başladığı dönemdir. 1950-1960 yılları arasında Türkiye siyasetinde sahne alan Demokrat Parti (DP), 1950 seçiminde %52,67 oy alarak ve 415 sandalye sayısına sahip olarak iktidara geçen partidir.

Demokrat Parti (DP), iktidara geldiği ilk dönemlerden itibaren Toprak Reformu’na karşı çıktığı için büyük toprak sahiplerinin başta olmak üzere savunduğu geleneksel yaşam biçiminden dolayı muhafazakâr kesim, dindarlar ve tarikatlar tarafından desteklenen bir parti oldu.

Büyük toprak sahiplerinin DP’i savunmalarındaki en büyük neden Demokrat Parti’nin liberal bir politika izleyeceğini savunduğu içindi. Özellikle Osmanlı Devleti’nin yıkılmasından sonra din alanında büyük reformların yaşanması, dindar halkın tepkisine neden oluyordu. Cumhuriyetin kurulmasından sonra özellikle 1925’li yıllarda çok sayıda dindar âlimin asılması, şapka kanunu ile birçok bilinen din adamının asılması, tarikatlar ve dindarlar tarafından tepkilere neden oluyordu. İnönü hükümetinden sonra iktidara gelen DP yönetimi ise “geleneksel yaşam biçimi”ni benimsediği için dindarların beğenisini kazanmasını sağlamıştı.

Tarım Aletlerinde Artış

Soğuk Savaş Dönemi’nde yaşanan karaborsacılık, mal stoku gibi sorunların yaşanması, Türkiye insanı için büyük sorunların yaşanmasını da beraberinde getirmişti. Bu dönemden sonraki zamanlarda iktidarı ele alan DP, ilk beş yıl içerisinde ekonomik kalkınma alanında büyük atımlar yaptı ve bu da Marshall yardımları ile birlikte traktör başta olmak üzere tarım araçlarının sayısının artmasına sebep oldu.

Köy Yolları Yapıldı

DP’nin nüfuz ettiği tek alan elbette tarım alanı olmadı. Anadolu’da o zamana kadar pek çok köy yolu ya yoktu ya da çok bozuktu. Ancak Adnan Menderes yönetiminde olan DP’nin iktidara gelmesiyle birlikte bozuk olan bu yollarda yeniden yapılmaya başladı ve Anadolu insanının şehir ile bağlantısı rahata kavuşmuş oldu.

Demokrat Parti döneminin ilk 7 yılına kadar her şey normal seyrinde devam ederken ekonominin iyice dışa bağımlı hale gelmesi, beraberinde bazı sıkıntıları getirdi. 1957 yılından sonra dış kredinin alınmasının zorlanması, devlet yatırımlarında ciddi anlamda azalmanın yaşanmasına neden oldu.

Demokrat Parti Döneminde Halk Evleri ve Köy Enstitüleri Kapatıldı

İkinci Dünya Savaşı’nı takip eden Soğuk Savaş dönemi, ülke adına zor zamanların yaşanmasına neden olmuştu. Atatürk döneminde açılan Halk Evleri ve İsmet İnönü döneminde açılan Köy Enstitüleri de yaşanan bu zor hayat şartlarına karşı kurulmuş olsa da bir yerde halkın tepkisine yol açıyordu. DP hükümetinin iktidara gelmesiyle birlikte buralar kapandı.

Okul Derslerinde ve Sistemde Değişim

Eğitim sisteminde de yaşanan birtakım sorunlar vardı. Özellikle din derslerinin olmaması, halk cephesinde tepkilere neden olmaktaydı. Demokrat Parti’nin (DP) iktidara gelmesiyle birlikte bu alanda da bazı değişimler gerçekleştirildi. Köy ilkokullarındaki üç yıllık temel eğitim beş yıllık olarak değiştirildi. Din dersleri ilkokulun 4 ve 5. Sınıflarında zorunlu hale getirildi, ortaokulda ise seçmeli ders haline getirildi. Bu değişimlerin yaşanması sayesinde ilkokul ve ortaokullarda öğrenci sayısında artışlar yaşanmaya başladı.

İlkokul ve ortaokul eğitim sistemlerinde değişimler bu şekilde devam ederken Yükseköğretim alanında da değişimler yaşandı. 1955 yılında Ege Üniversitesi ve Karadeniz Teknik Üniversitesi, 1957 yılında Ortadoğu Teknik Üniversitesi, 1958 yılında ise Erzurum Atatürk Üniversitesi’nin kurulması da DP iktidarı döneminde yaşandı.

DP iktidarının muhalefet cephesinde olduğu 1946 yıllarında demokrasi, basın özgürlüğü ve birey özgürlüğü gibi daha fazla siyasi hak talebini savunması halkın teveccühünü kazanmasını sağladı. İktidara geldiği dönemde halkın oylarına güvenen DP, basını, muhalefeti ve üniversiteleri baskı altına almaya başladı. Yapılan bu baskılar, iktidarın son dönemlerinde iyice artmaya başladı ve Demokrat Parti Vatan Cephesini ve Tahkikat Komisyonu’nu kurdu.

Bu dönemde DP’nin en çok dikkat çeken hareketlerinden biri radyo kanallarını kendi yayın organları gibi kullanmaya başlaması oldu. Öyle ki radyo kanalları aracılığı ile muhalefeti sindirmeye çalışması da görülen durumlardan biri oldu.

Demokrat Parti’nin “Tahkikat Komisyonu” kurması bir anlamda kendi sonunu getirdi. 1960 yılında İsmet İnönü mecliste yaptığı konuşmada; “Bir idare insan haklarını tanımaz ve baskı rejimi kurarsa o memlekette ihtilal kaçınılmaz olur. Bu yolda devam ederseniz sizi ben bile kurtaramam.” diyerek ihtilal uyarısı yaptı.

Tahkikat Komisyonu’na karşı çıkan tek taraf muhalefet cephesi değildi. Üniversiteli öğrenciler de buna karşı çıkıyorlardı. Öğrenciler, komisyonun kurulmasına karşı tepkilerini göstermek için Ankara ve İstanbul’da büyük çaplı gösteriler düzenledi, tarihler 21 Mayıs’ı gösterdiğinde ise Harp Okulu öğrencileri Ankara’da bir yürüyüş yaparak iktidarın karşısında olduklarını gösterdi.

Milli Birlik Komitesi Yönetime El Koydu

27 Mayıs 1960 sabahına gelindiğinde Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) mensubu bir grup genç subay, “Milli Birlik Komitesi” altında bir grup kurdular ve bu grupla DP yönetimindeki iktidara el konuldu. Yönetime el konulmasının ardından DP milletvekilleri ve DP yanlıları tutuklanarak yargılandılar.

Yassıada Mahkemeleri’nin kurulduğu bu dönemde DP milletvekilleri ve yanlıları suçlarına göre ağır veya hafif cezalarla cezalandırılırken Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu ise idam edildi.

Demokrat Parti’nin iktidarı yapılan bu ayaklanma ve yargılamalarla son buldu.