Merkez Bankası Kimin, Sahibi Kimdir, Görevleri Nelerdir?
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Sahibi Kimdir?
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası banknot ihraç eden, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti'nin kredi ve para politakasını yürüten, veznedarlık görevini almış, devletin iktisadi ve mali danışmanlığını yapan, yasal olarak bağımsız bir kurumdur. Banknot basma tekelini elinde bulunduran Merkez Bankası bağımsız olarak para politikasını belirler. Hazine ve Maliye Bakanlığı'na bağlı olan Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü'nce basılan madeni paraların tedavülünü de sağlamaktadır.
Elektronik Fon Transferi (EFT), Elektronik Menkul Kıymet Transferi (EMKT) gibi sistemlerin Türkiye'deki sahibi Merkez Bankası'dır. Ayrıca Tüm Dünya Bankalararası Mali İletişim Topluluğu'nun Türkiye ayağını yürütmektedir. Merkez Bankası Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS)'nin büyük bir veri tabanına sahiptir. Bu veri tabanındaki bilgiler Türkçe ve İngilizce olarak insanların hizmetine açılmış durumdadır.
Merkez Bankasının Görev ve Yetkileri
Merkez Bankası para politikasının uygulanmasında tek başına yetkili durumdadır. Fiyat istikrarını sağlamak maacıyla belirleyeceği politikayla para politikası araçlarını serbest bir şekilde kullanabilir. Merkez Bankası politika araçlarını uygulamada ve ekonomiyi takip etmede duyacağı bilgileri toplama, kurumları denetleme hakkına sahiptir. Merkez Bankası'nın görevleri ve yetkileri şöyle sıralanabilir;
Para Politakasını Belirleme
Banka fiyat istikrarı amacına uygun olarak para politikasını belirler ve uygular. Banka, faiz oranlarını belirler ve bankalara nihai kredi merci olarak hizmet eder. Para politikası amacını gerçekleştirmek için mali piyasaları yakından takip eder ve faaliyet gösteren kuruluşların uygun hareket edip etmediğini denetleyebilir. Denetim alanı dışındaki durumlarda banka denetlemeye yetkili diğer kurum ve kuruşuları bilgilendirir, onlarla işbirliği yapar.
Bankot Basma ve Paranın Dolaşımını Sağlama
Para politikasına uygun olarak ihtiyaç duyulan ülke para birimi cinsinden banknot basar. Paraların hacmini ve dolaşımını düzenlemek için gerekli teşkilatmayı, yöntemleri ve teknik altyapıyı sağlar.
Hükümetin Mali Ajanlığını Yerine Getirmek
Banka hükümetin alacak ve borçlarının ödenmesinde, hükümetin ekonomik gidişle ilgili bilgilendirilmesinde doğal mali ajandır. Bu amaçla açılacak kamu borçlanma ihalelerine aracılık yapmaktadır. Tekrar hükümetin mali ajanlığı çerçevesinde ekonomik durumla ilgili ortaya çıkan gelişmeleri hükümeti ve diğer kurumları bilgilendirmektedir.
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Kuruluşu
İlk para Osmanlı Beyliği döneminde basılmıştır. 1326 yılında kıymetli maden olarak basılmaya başlanmıştır. İlk para diğer ülkelerde de olduğu gibi bügünkü kadar geniş bir kullanım alanına sahip olmamakla birlikte sadece ödeme amaçlı kullanılmaktaydı. Sadece devlet eliyle basılmaktaydı. 19. yüzyıla gelindiğinde paranın işlevsel değişimine ve Osmanlı'nın artan borçlarına paralel olarak gittikçe artan oranda mali ajana ihtiyaç duyulmaya başlandı. 1847 yılında Galata bankerlerince kurulan Bank-ı Dersaadet, 1856 yılında İngiltere krallığının fermanıyla İngiliz sermayeli olarak kurulan Osmanlı Bankası, daha sonra İngiliz ve Fransız ortaklığıyla kurulan Bank-ı Osmani-i Şahane merkez bankasına ait bazı faaliyetleri yürütmüştür.
Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla birlikte Osmanlı Bankası ile anlaşmaya varılmış 1935 yılına kadar Osmanlı Bankası banknot ihraç etme imtiyazına yetkili kılınmıştır. Yeni kurulan Türkiye, kendisine ait bir merkez bankasının eksikliğini hissetmiş, çeşitli ülkelerden yetkililer ve öğretim üyeleri çağırarak Merkez Bankası'nın kurulması istenmiş fakat gerekli şartlar sağlanamadığı için kurulamamıştır. Daha sonra o günlerde yeni kurulan Türkiye İş Bankası'nın Merkez bankasına dönüştürülmesi gündeme gelmiştir. Merkez Bankası'nın bağımsız olarak çalışması gerektiği dünüşülünce 30 Haziran 1930 yılında Resmi Gazete'de yayımlanan 1715 sayılı Merkez Bankası Kanunu'na paralel olarak Merkez Bankası 3 Ekim 1931 tarihinde bağımsız olarak faaliyetlerine başlamıştır.
