Soğuk Savaş Nedir? Tarihi, Önemli Krizler ve Sonu (1947-1991)

Soğuk Savaş Nedir?

Soğuk Savaş, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra yaklaşık 45 yıl süren ve ABD ile Sovyetler Birliği liderliğindeki iki blok arasında yaşanan ideolojik, siyasi ve askeri gerilim dönemidir. Bu dönemde, iki süper güç doğrudan karşı karşıya gelmeksizin farklı coğrafyalardaki krizler ve nükleer silahlanma yarışı üzerinden güç gösterisinde bulunmuşlardır. Özellikle kapitalizm ve komünizm arasındaki ideolojik farklılıklar, dünya politikalarını ve uluslararası ilişkileri derinden etkilemiştir.

Soğuk Savaşın Tarihi

Soğuk Savaş dönemi, yaygın kabul gören görüşe göre 1947 yılında “Truman Doktrini” ile başlamış ve 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla sona ermiştir. İkinci Dünya Savaşı’nın ardından galip taraflar olan ABD ve SSCB (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği), savaş sonrası Avrupa’nın geleceği konusunda derin görüş ayrılıklarına düşmüştür.

Başlangıçta Nazi Almanya’sına karşı kurulan askeri ittifak, savaş biter bitmez yerini hızlı bir güvensizliğe bırakmıştır. ABD ve SSCB arasında ortak çıkarlar tükenince, Avrupa ve Asya coğrafyası “iki kutuplu dünya düzeni”ne sürüklenmiştir. Bu kutuplaşma, dünyanın büyük bölümünü ideolojik olarak Kapitalist Batı Bloku ile Komünist Doğu Bloku arasında bölmüştür.

NATO ve Varşova Paktı

• NATO (Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü): 1949 yılında kurulan ve ABD liderliğinde Batı ülkelerinin oluşturduğu askeri ittifaktır. Üye ülkeler, olası bir Sovyet saldırısına karşı ortak savunma taahhüdünde bulunmuşlardır.
• Varşova Paktı: 1955 yılında SSCB önderliğinde Doğu Bloku ülkeleri tarafından kurulan askeri anlaşmadır. Batı’ya karşı denge unsuru oluşturmak ve Sovyet etkisini Doğu Avrupa’da pekiştirmek amacıyla oluşturulmuştur.

Bu iki ittifak, Soğuk Savaş geriliminin en önemli askeri ve siyasi yapıları olarak öne çıktı. Her iki taraf da nükleer silahlanma yolunda büyük atılımlar yaptı ve dünya, olası bir nükleer çatışmanın eşiğinde uzun yıllar tedirgin yaşadı.

Kore Savaşı (1950-1953)

Soğuk Savaş krizinin ilk “sıcak” çatışması Kore Savaşı ile patlak verdi. 1950’de Kuzey Kore’nin Güney Kore’ye saldırısıyla başlayan savaş, ABD önderliğindeki BM güçleri ile Kuzey Kore ve onu destekleyen SSCB ve Çin Halk Cumhuriyeti arasındaki şiddetli çatışmalara sahne oldu.

• Kore’nin Stratejik Önemi: Asya’daki güç dengesini belirlemek ve komünizmin yayılmasını engellemek adına ABD, Güney Kore’yi destekledi.
• Savaşın Sonucu: Taraflar arasında net bir kazanan olmadı. 1953’teki ateşkesle Kore hâlâ Kuzey ve Güney diye ikiye bölünmüş durumdadır.
• Etkisi: Bu savaş, ABD ve müttefiklerinin komünizmin yayılmasını engelleme politikasının ilk büyük askeri sınavı oldu.

U-2 Krizi (1960)

U-2 krizi, ABD’nin SSCB toprakları üzerinde uçurduğu U-2 casus uçağının düşürülmesiyle patlak verdi. ABD başta olayı reddetse de pilotun canlı ele geçirilmesi gerilimi artırdı.

• Paris Zirvesi ve Gerginlik: U-2 olayından sonra düzenlenen zirvede SSCB lideri Kruşçev, ABD Başkanı Eisenhower’ı özür dilemeye çağırdı. Eisenhower reddedince zirve başarısızlıkla sonuçlandı.
• Türkiye’nin Rolü: Uçuşların bir kısmının İncirlik Üssünden yapıldığı ortaya çıkınca SSCB, Türkiye’yi de uyarmış ve kriz bölgesel boyuta taşınmıştı.

Küba Krizi ve Yumuşama (1962)

Küba Krizi, Soğuk Savaş boyunca iki süper gücün nükleer bir çatışmaya en çok yaklaştığı andır. ABD, Küba açıklarına abluka uygularken SSCB de Küba’ya nükleer füze yerleştirmeyi amaçlıyordu.

• Türk Jüpiter Füzeleri: ABD’nin Türkiye’ye konuşlandırdığı Jüpiter füzelerine misilleme olarak SSCB, Küba’ya füze yerleştirdi.
• Dünyanın Nükleer Savaşa Yaklaşması: 1962’deki bu gerginlik, bir nükleer savaşın eşiğine gelindiğini gösterdi.
• Yumuşama Dönemi: Krizin ardından iki süper güç de sıcak çatışma riskini azaltmak amacıyla “telefon hattı” (Hotline) kurdu ve kısmen bir “yumuşama” ortamı oluştu.

Vietnam Savaşı ve Soğuk Savaşa Etkisi

Vietnam Savaşı, Soğuk Savaş döneminin en uzun ve en kanlı çatışmalarından biridir. ABD, komünist Kuzey Vietnam’a karşı Güney’i desteklemek amacıyla savaşın içine girdi.

• Savaşın Sebebi: “Domino Teorisi”ne göre Vietnam’ın komünizme yenik düşmesi, tüm Güneydoğu Asya’nın komünizme geçmesine yol açabilirdi.
• ABD’nin İlk Büyük Yenilgisi: ABD’nin ağır kayıplar vermesi ve savaştan istediği sonucu alamaması, Amerikan kamuoyunda büyük tepkilere neden oldu.
• Sonuçlar: 1973’te imzalanan barış anlaşması sonrası ABD geri çekildi, ancak kısa süre sonra Kuzey Vietnam birlikleri Güney’i ele geçirdi ve Vietnam birleşti.

Soğuk Savaşın Sonu ve Yeni Dönem

1980’lerden itibaren Sovyetler Birliği’nin ekonomik ve siyasi sorunları derinleşti. 1985’te iktidara gelen Mihail Gorbaçov’un “Glasnost” (Açıklık) ve “Perestroyka” (Yeniden Yapılanma) politikaları, SSCB’nin uluslararası arenada tutumunu yumuşattı. Doğu Bloku ülkelerinde rejimler birer birer değişmeye başladı. 1991’de Sovyetler Birliği dağıldı ve Soğuk Savaş dönemi resmen son buldu. Böylece iki kutuplu dünya düzeni, yerini daha çok kutuplu ve karmaşık bir uluslararası sisteme bıraktı.

Soğuk Savaş Dönemi Türk Dış Politikası Meydana Gelen Gelişmeler

Sıkça Sorulan Sorular

• Soğuk Savaş ne zaman başladı ve bitti?
  1947’de Truman Doktrini ile başladığı kabul edilir ve 1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla sona ermiştir.
• Soğuk Savaş neden “soğuk” olarak adlandırılır?
  Çünkü taraflar, doğrudan sıcak çatışmaya girmeden, ideolojik ve siyasi rekabeti vekâlet savaşları ve nükleer silahlanma yarışı üzerinden sürdürmüştür.
• Soğuk Savaş sırasında hangi büyük krizler yaşandı?
  Kore Savaşı, U-2 krizi, Küba Krizi, Vietnam Savaşı gibi olaylar Soğuk Savaş’ın başlıca krizleri arasında yer alır.
• Küba Krizi neden önemlidir?
  Küba Krizi, ABD ile SSCB’nin nükleer çatışmaya en çok yaklaştığı krizdir. Sonucunda dünya nükleer bir savaşın eşiğinden dönmüş, ardından yumuşama dönemi başlamıştır.
• Soğuk Savaş’ın bitmesi dünya düzenini nasıl etkiledi?
  Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle iki kutuplu yapı dağıldı. Sovyetler Birliği yıkıldı, Doğu Avrupa ülkeleri demokratikleşme sürecine girdi ve uluslararası ilişkilerde yeni güç merkezleri ortaya çıktı.